اقدامات استراتژیک آبزیان

شیلات , آبزیان , ماهی , میگو , صید , صیادی , مزرعه , پرورش ماهی , صیدگاه , ماهیگیری , دامپزشک , متخصص , رستوران غذاهای دریایی , خدمات کارشناسی , گرمابی , سردآبی , کنسرو تن , زینتی , ماهیان زینتی , بچه ماهی , صدف , مروارید , لارو , کشتی , لنج , قایق , اسکله , موج شکن , اقیانوس , تالاب , دریا , دریاچه , خزر , خلیج فارس , دریای عمان , آبشار , سد , رودخانه , خاویار , ماهیان , بندر , خور , استخدام , کاریابی , بازارچه , دانشگاه , تکثیر و پرورش , تخم چشم زده

اولین مرجع ارتباط علمی تجاری خانواده بزرگ شیلات ایران

اولین مرجع ارتباط علمی تجاری خانواده بزرگ شیلات ایران

اقدامات استراتژیک آبزیان

اقدامات استراتژيك دفتر بهداشت و مبارزه با بيماري هاي آبزيان

اقدامات استراتژيك دفتر بهداشت و مبارزه با بيماري هاي آبزيان درخصوص پيشگيري، كنترل و مبارزه با بيماري هاي آبزيان

پروژه (1) : پروژه بررسي و مراقبت بهداشتي از بيماري هاي اخطار كردني (Notifiable) درمراكز تكثير ماهيان سردآبي

پروژه (2) : پروژه بررسي و مراقبت بهداشتي از بيماري هاي اخطار كردني (Notifiable) درمراكز تكثير ماهيان گرمابي

پروژه (3) : پروژه بررسي و مراقبت بهداشتي از بيماري هاي اخطار كردني (Notifiable) درمراكز تكثير ومزارع پرورش ميگو

پروژه (4) : پروژه بررسي و مراقبت بهداشتي از بيماري هاي اخطار كردني (Notifiable) درمراكز تكثير و پرورش ماهيان زينتي، دريايي و خاوياري

پروژه (5) : پروژه منطقه بندي، تأمين حوزه هاي آبريز و شناسنامه دار كردن مراكز تكثير ومزارع پرورش آبزيان كشور

پروژه (6) : پروژه واكسناسيون عليه بيماري استرپتوكوكوز در ايران

پروژه (7) : پروژه تحقيقاتي مشترك سازمان دامپزشكي كشور و موسسه تحقيقات شيلات ايران

(مطالعه تجربي پاتوژنيسته (Pathogenicity) ويروس عامل بيماري نكروز عفوني مراكز خونساز (IHN) در مراكز تكثيرو پرورش ماهيان سردآبي كشور)

پروژه (8) : پروژه بررسي علمي علل تلفات اخير شمالي ازدلفين ها در سواحل جاسك(Striped dolphin)

مقدمه :

همگام باتوسعه و رشد آبزي پروري در كشور، رعايت اصول بهداشتي و پيشگيري از بيماري هاي آبزيان از جمله مواردي است كه بايستي مورد توجه قرار گيرد زيرا هرگونه اهمال و غفلت اين صنعت نوپا را به خطر انداخته و موجب بروز خسارات سنگين و غير قابل جبران مي گردد .

مراقبت بعنوان يكي ازتكنيك هاي برتر بررسي هاي كمي، ضمن كشف سريع بيماري ها، اطلاعات اپيدميولوژيك با ارزش شامل ميزان بروز، شيوع، تناوب وقوع بيماري در طول زمان ومكان را فراهم مي نمايد .

در اين طرح ، 6 بيماري ماهيان سردآبي و 4 بيماري ماهيان گرمابي كه از نظر بين المللي و ملي بنا به اعلام سازمان OIE و سازمان دامپزشكي كشور، اخطار كردني (Notifiable) و اولويت دار مي باشند در مراكز تكثير با اجراي يك برنامه مدون در سال اول تحت بررسي و در سال هاي آتي تحت مراقبت و درمزارع پرورشي بر اساس برنامه زمان بندي شده تحت مراقبت قرار مي گيرند تا از شيوع آنها در كشور جلوگيري شده و در صورت بروز بيماري هاي اگروتيك (غيربومي) اقدامات لازم جهت كنترل و ريشه كني آن و در نهايت، اگزوتيك (غيربومي) اجراي دقيق پروتكل مراقبت فعال در دستوركارسازمان دامپزشكي كشور مي باشد .

بديهي است به منظور اجراي موفق اين طرح ،ايجاد هماهنگي هاي لازم ميان بخشهاي مختلف ذيربط در صنعت پرورش ماهي ضروري مي باشد. اعلام عاري بودن كشور از بيماري صورت گيرد و در خصوص هر بيماري دامنه كار وسطح انجام كار : اين طرح به شكل ملي و در تمامي مراكز تكثيرو پرورش ماهيان سردآبي و گرمابي كشور به مورد اجرا گذارده خواهد شد .

تعاريف :

1- بررسي :

به مجموعه اقداماتي كه منجر به تشخيص نوع بيماري، تعيين درصد شيوع بيماري يابيماريها، شناسايي جغرافيايي كانون هاي بيماري مي گردد، بررسي اطلاق ميشود .

2- مراقبت (Surveillance) :

يك سري بررسي هاي مداوم ومنسجم برروي يك جمعيت آبزي، به منظور رديابي وقوع بيماري به منظور اهداف كنترلي كه نيازمند نمونه برداري براي انجام آزمايشات اختصاصي مي باشد اطلاق مي گردد .

3- مراقبت هدفمند يا (فعال) (Targeted) يا (Active.S) :

مراقبتي هدف دار كه براي رديابي يك بيماري يا عفونت خاص با اهداف كنترلي آن اطلاق مي شود كه شامل جمع آوري اطلاعات بيماريهاي اگزوتيك(غير بومي)

4- پايش (Monitoring) :

برنامه هاي مداوم وسيستماتيك بر روي يك جمعيت آبزي مشخص كه با اهداف شناسايي ورديابي كانون هاي بيماري و نحوه توزيع جغرافيايي بيماري در آنها، شيوع بيماري وتغييرات شيوع آن بوده، كه نيازمند نمونه برداري هايي براي انجام آزمايشات اختصاصي و نيز جمع آوري اطلاعات و تجزيه و تحليل داده ها مي باشد .

1 – درجه شيوع : (Pervalence) نسبت كل تعداد آبزيان مبتلا به كل جمعيت هدف، در يك زمان و منطقه مشخص، درجه شيوع اطلاق مي گردد .شيوع بيماري به معني وقوع بيماري در يك دوره زماني مشخص و در يك جمعيت معين دريك منطقه مي باشد .

2 – بهر : (Lot) به گروهي از يك گونه واحد آبزيان دريك مركز آبزي پروري كه از جمعيت مولدين يكسان منشاء گرفته و داراي منبع آبي مشترك نيز باشند، اطلاق مي گردد .

3 - مراقبت غيرفعال : به كليه اقدامات تحقيقي و بررسي بيماري هاي بومي (آندميك) يك جمعيت به منظور شناسايي وتعيين تغييرات ونوسانات آن اطلاق مي گردد .

4 – امنيت زيستي : (Biosecurity) به يك برنامه استراتژيك با ساختار منظم به منظور بررسي و مراقبت و مديريت نقاط بحران اطلاق مي شود .

اهداف :

1- بررسي وضعيت بيماري هاي مراكز تكثير ماهيان سردآبي و گرم آبي كشور و شناسايي جغرافيايي كانون هاي آلوده و تعيين ميزان درصد آلودگي در كشور .

2- بررسي و شناسايي بيماري هاي اندميك و اگزوتيك (غير بومي) در كشور .

3- شناسايي مولدين حامل بيماري و حذف آنها از چرخه توليد وتكثير ماهي و جايگزيني با گونه هاي سالم و غير حامل (SPF) و (SPR) با همكاري ارگانهاي ذيربط .

4- شناسايي بيماري هاي اندميك كشور و اجراي طرح مراقبت غيرفعال در خصوص آنها .

5- نظارت بر توليد بهداشتي تخم چشم زده، لارو و بچه ماهي سالم وعاري از هرگونه عامل پاتوژن

6- برقراري سيستم نظارت وقرنطينه درحمل و نقل هرگونه آبزي درمناطق آلوده كشور .

7- پس از شناسايي بيماريها ووضعيت آنها در كشور، اجراي مديريت بهداشتي در مراكز تكثير و پرورش و اقدامات كنترلي و ريشه كني در خصوص بيماري هاي اگزوتيك در كشور و اجراي سيستم مراقبت غيرفعال (Passive) درخصوص بيماريهاي آندميك (بومي) دركشور.

8- اجراي سيستم پايش مستمردر كشور جهت دستيابي به سيستم امنيت زيستي آبزيان و نهايتاً ايجاد امنيت غذايي براي مصرف كنندگان دركشور .

9- كمك به رشد و توسعه اقتصادي از طريق ارتقاي توليد و بهره وري در صنعت آبزي پروري كشور

10 – كمك به حفظ ذخاير ملي آبزي در كشور .

سيستم بررسي بيماريها در كشور

بيماري هاي اولويت دار در مراكز تكثير ماهيان سردآبي و گرمابي كشور :

بيماري هاي ويروسي : IHN , IPN , VHS

ماهيان سردآبي

بيماري هاي باكتريايي : استرپتوكوكوزيس، فورونكولوزيس، پرسينيوزيس

بيماري هاي ويروسي : SVC ،رئوويروس آمور (GCRV)

ماهيان گرمابي كوئي هاي هرپس ويروس (KHV)

بيماري هاي باكتريايي : آئروموناس هيدروفيلا (BHS)

اين بيماري ها به دلايل زير اولويتدار و اخطار كردني مي باشند .

1- به درمان پاسخ نمي دهند و يا به سختي درمان مي شوند .

2- محدوده جغرافيايي محدودي را در دنيا در بر مي گيرند .

3- از اهميت اقتصادي – اجتماعي زيادي برخوردارند .

4- بيشتردر گونه هايي بروز مي كنند كه در تجارت بين المللي داراي اهميت مي باشند .

اين طرح شامل چهاربخش اصلي مي باشد :

الف ) سيستم بررسي يا تشخيص اوليه جهت تعيين وضعيت كانون هاي بيماري و تعيين درصد شيوع بيماري در كشور (سال اول) (Early detection system)

ب) برنامه كنترل و ريشه كني بيماري

ج) سيستم مراقبت هدفمند (Targeted Surveillance) يا (Active) بيماري هاي غير بومي (اگزوتيك) در كشور (مراقبت فعال)

د) سيستم مراقبت غيرفعال (Passive . surveillance) بيماري هاي بومي (اندميك) دركشور .

توضيح (1) : كليه عمليات اجرايي اعم از بازديد، گزارش گيري، نمونه برداري و انجام آزمايشات و اجراي سيستم مراقبت توسط ادارات كل دامپزشكي استانها وتحت نظارت دفتر بهداشت ومبارزه با بيماري هاي آبزيان سازمان دامپزشكي كشور اجرا مي شود .

توضيح (2) : كليه مراكز تكثير ( واجد يا فاقد پروانه بهره برداري دامپزشكي) در اين بررسي تحت مراقبت و پايش قرار خواهند گرفت .در خصوص مراكز فاقد پروانه استانها لازم است در اسرع وقت نسبت به بررسي و صدور آن (تحت نظارت ادارات بهداشت عمومي) اقدام نمايند .

در سيستم بررسي توسط (گزارش گيري، غربال گري بيماري ها و آموزش) تعيين وضعيت كانون هاي بيماري و توزيع جغرافيايي و در صد شيوع آنها مشخص مي گردد .

تذكر :

در خصوص مراكز پرورش ماهيان سرد آبي و گرمابي بدليل تعداد زياد اين مراكز ( به ترتيب 698 و 6319 مركز) كمبود نيروي انساني، كمبود آزمايشگاه هاي منطقه اي وكيت هاي تشخيصي در سال جاري اين مراكز به دو صورت تحت پايش غير مستمر قرار خواهند گرفت:

1 – تلفات وبيماري :

كليه مراكز پرورشي واجد بيماري و تلفات تحت بررسي و مراقبت قرار خواهند گرفت. نمونه برداري تصادفي : هر ساله بسته به امكانات پرسنلي وآزمايشگاهي تعدادي نمونه جهت بررسي اخذ و در صورت مشاهده بيماري اقدامات كنترلي و پيشگيري اعمال خواهد شد .

الف ) سيستم بررسي يا تشخيص اوليه (جهت وضعيت كانون هاي بيماري وتعيين درصد شيوع بيماري در كشور) : (Early detection system) به مجموعه اقداماتي كه جهت بررسي و تشخيص و شناسايي به موقع شيوع و بروز بيماري هاي مورد نظر (اولويت دار) در مراكز تكثير و پرورش ماهي وآبهاي داخلي كشور صورت مي گيرد اطلاق مي گردد .

در اين سيستم، كليه مراكز تكثير (بصورت مستمر) ،مزارع پرورش و آبهاي داخلي كشور (بصورت غيرمستمر) درطول سال، از نظر بروز تلفات و ظهور علائم باليني ناشي از بيماري هاي مورد نظر طرح و كليه مراكز تكثير ، يكبار در سال از نظر وجود عامل پاتوژن اين بيماري ها، از طريق سه برنامه گزارش گيري، غربال گري (Screening) و آموزش ،مورد بررسي و پايش قرار مي گيرند .

الف – 1) برنامه گزارش گيري (Report programme)

برنامه گزارش گيري در طول سال برقرار بوده و شامل گزارش گيري زمان بندي شده كارشناسان ادارات كل دامپزشكي استانها، از مراكز تكثير و پرورش كشور «گزارش فعال (Active report) » و گزارش دهي اشخاص حقيقي مانند دامپزشكان بخش خصوصي، پرورش دهندگان، ... و ياحقوقي مانند : اتحاديه ها، شيلات ،... « گزارش غيرفعال (Passive Report) » مي باشد .فرم گزارش دهي طرح در ضميمه شماره (1) آمده است .

به دنبال گزارش وجود تلفات و يا علائم باليني (علائم ناشي از بيماري هاي مورد نظر طرح) به منظور تشخيص بيماري، بلافاصله توسط كارشناسان ادارات كل دامپزشكي استانها، پس از برقراري قرنطينه موقت نمونه برداري جهت انجام آزمايشات تشخيصي (Diagnostic tests) صورت مي گيرد .نحوه نمونه برداري آزمايشات تشخيصي درضميمه شماره (2) آمده است .

در صورتي كه، نتايج آزمايشات تشخيصي مثبت باشد، بلافاصله جهت تأييد نتايج آزمايشات تأييدي (Confirimatory tests) انجام مي گردد .اين برنامه در طول سال و براي تمامي مراكز تكثير و مزارع پرورش ماهي كشور و آبهاي داخلي برقرار مي باشد .

الف – 2) برنامه غربالگري (Screening programme)

غربالگري، به منظور رديابي وجود احتمالي عامل پاتوژن در جمعيت به ظاهر سالم و تعيين كانون هاي آلوده در كشور و تعيين درصد شيوع بيماري هاي در كشور صورت مي گيرد .

در اين برنامه از تمامي مراكز تكثير ماهي كشور، يكبار در سال نمونه برداري صورت گرفته و آزمايشات غربالگري (Screening tests) بر روي آنها انجام مي شود .

براي اين منظور، براساس جدول Ossiander & Wedemeyer و با درنظر گرفتن ميزان شيوع (%2)Prevalense از هر بهر جمعيت (Lot) برحسب جدول ذيل، نمونه برداري صورت گرفته و به آزمايشگاه ارسال مي گردد .درصورتي كه نتايج آزمايشات غربالگري مثبت باشد، پس از برقراري قرطنينه موقت بلافاصله جهت تأييد نتايج، آزمايشات تأييدي (Confirmatory tests) انجام مي گردد . نحوه نمونه برداري آزمايشات غربالگري درضميمه شماره (2) آمده است .

تذكر : ميزان شيوع فرضي بيماري 2% در نظر گرفته شده است تا حداكثر نمونه برداري انجام گردد .

بهر جمعيت (Lot) :

گروهي از آبزيان دريك مركز آبزي پروري كه ازيك گونه بوده و از يك جمعيت مولد پديد آمده و داراري منبع آب مشترك مي باشند .

تذكر :

با درنظر گرفتن فاكتورهاي ذكر شده در تعريف يك بهر جمعيتي يك مركز تكثير ممكن است از يك يا چندين بهر جمعيتي تشكيل شده باشد .لازم بذكر است كه در هر بهر جمعيتي ، نمونه برداري، هم ازمولدين و هم از بچه ماهي ها صورت مي گيرد .

الف – 3) برنامه آموزش (Training programme) :

به منظور بالا بردن درصد دريافت گزارشات صحيح و همچنين جلوگيري ازپنهان ماندن موارد مثبت مورد نظر، بايستي يك برنامه مدون آموزشي، جهت كارشناسان دولتي، دامپزشكان بخش خصوصي، متخصصين بهداشت ماهي و دست اندركاران پرورش ماهي، طراحي گردد تا با بيماري هاي مورد نظرطرح و علائم آنها آشنا شده و از نحوه اطلاع رساني به مراجع ذيربط آگاه شوند.

بديهي است، اجراي اين برنامه آموزشي، موجب مي شود تا هرگونه علائم و تلفاتي ازجله تلفات ناشي ازمسائل مديريتي و يا محيطي و ... به عنوان تلفات و علائم ناشي از بيماري هاي مورد نظر طرح تلقي نگردد واز طرف ديگر، با آگاهي دادن درباره اهميت اين بيماري ها از سهل انگاري در اطلاع رساني وقوع آنها جلوگيري مي شود .

ب ) برنامه كنترل و ريشه كني بيماري :

به معني طراحي يك برنامه كاري مدون و مستند به منظور اطمينان از فراهم آوردن تمامي منابع، نيازها واعمال مورد نياز جهت ريشه كني يا كنترل شيوع بيماري هاي خاص در آبزيان مي باشد .

در صورت تأييد وقوع هر يك از بيماري هاي موردنظر در سيستم تشخيص اوليه بلافاصله بايستي اقدام به مهار و كنترل آن نمود .برنامه ريشه كني درخصوص بيماري هاي اگزوتيك وبرنامه هاي كنترلي – قرنطينه اي ويا درمان درخصوص بيماري هاي آندميك انجام مي گيرد .

به منظور كاهش تلفات و خسارات ناشي از بيماري هاي مورد نظر طرح، سازمان دامپزشكي كشور با برقراري برنامه كنترل بيماري، اقدام به برخورد سريع با بيماري وكنترل آن خواهد نمود.

بدين منظور اقدامات ذيل بايستي صورت گيرد :

1- برقراري ابزار قانوني اجراي عمليات؛

2- تعريف جايگاه سازمان ها و نهادهاي ذيربط در ستاد بحران و برقراري هماهنگي هاي لازم ؛

3- آموزش پرسنل به منظور برخورد ومقابله با بيماري ؛

4- اقدام جهت تأييد تشخيص در آزمايشگاه رفرانس OIE (درصورت نياز) ؛

5- صدور و اجراي دستورالعمل حذف ماهيان تلف شده در مراكز ؛

6- صدور و اجراي دستور العمل كشتار بهداشتي (ريشه كني) ؛

7- صدور و اجراي دستورالعمل قرنطينه و تعيين مناطق تحت مراقبت ؛

8- صدور و اجراي دستور العمل حمل و نقل آبزيان ؛

9- صدور و اجراي دستور العمل روش هاي ضد عفوني ؛

10 – صدور و اجراي دستورالعمل روش هاي آيش (Fallowing)

11 – صدور و اجراي دستور العمل روش هاي ذخيره سازي مجدد ؛

12 – صدور و اجراي دستورالعمل نحوه پرداخت غرامت ؛

اطلاع رساني عمومي وقوع بيماري

پس از تأييد بروز بيماري در يك كانون (اعم از يك مركز تكثير يا پرورش و يا يك منطقه) عمليات قرنطينه سازي پايدار تا زمان حذف بيماري اجرا مي گردد .

در صورتي كه ؛ بيماري قابل درمان باشد، درمان اختصاصي صورت گرفته (ضميمه شماره 4) وكنترل هاي بهداشتي متعاقباً اجرامي گردد و در صورتي كه ؛بيماري غير قابل درمان باشد، در مراكز تكثير، عمليات ريشه كني (ضميمه شماره 3) اجرا مي گردد و در مزارع پرورشي در صورتي كه ارتباط آبي با ساير مراكز نداشته باشد و بيماري، زئونوتيك نباشد، با رعايت شرايط قرنطينه كامل و مديريت بهداشتي و تحت نظارت ادارات كل دامپزشكي استانها، ادامه پرورش و عرضه به بازارمصرف بلا مانع است .

دستورالعمل هاي درمان، ريشه كني، ضدعفوني، حمل و نقل و قرنطينه در ضمنائم پيوستي آمده است .

ضرورت برقراري دوره آيش(Fallowing) ومدت زمان آن پس ازعمليات ريشه كني ازسوي سازمان دامپزشكي كشور بسته به نوع بيماري ، اعلام خواهد گرديد .

ذخيره سازي مجدد مركز مربوطه، تنها با اجازه و تحت نظارت سازمان دامپزشكي انجام مي گردد .

ج) سيستم مراقبت هدفمند يا (Active.S) بيماري هاي غير بومي (اگزوتيك) دركشور :

مراقبت هدفمند به معني برقراري تحقيقات و بررسي هاي مدون روي يك جمعيت مشخص از آبزيان از نظر يك بيماري خاص و به منظور مقاصد كنترلي مي باشد كه شامل جمع آوري اطلاعات بيماري هاي غيربومي در جهت مشخصي به منظور تعيين عدم حضور بيماري هاي خاص مي باشند .

به دنبال كنترل بيماري، به منظور رديابي يك بيماري يا عفونت خاص با اهداف كنترلي و اعلام عاري بودن مركز، يا كشور از آن بيماري خاص ، برنامه مراقبت هدفمند اجرا مي گردد .

به منظور انجام مراقبت هدفمند بايستي دوبار در سال و حداقل به مدت دو سال متوالي اقدام به نمونه برداري و انجام آزمايشات غربالگري نمود .

تعداد و نحوه نمونه برداي و نوع آزمايشات، بسته به نوع بيماري وشرايط محلي و جمعيت مورد مراقبت ، متفاوت است كه در زمان خود، طراحي و اجرا مي گردد .

د) سيستم مراقبت غيرفعال بيماري هاي بومي (آندميك) دركشور : به يكسري اقدامات و فعاليت هاي تحقيقي و بررسي بيماري هاي بومي (آندميك) يك جمعيت به منظورشناسايي وتعيين تغييرات و نوسانات آن بيماري ها اطلاق مي گردد .

عمليات اجرايي

ماهيان سردآبي

ردیف مشخصات نمونه تعداد نمونه برداري تعداد دفعات نمونه برداري زمان نمونه برداري تعداد نمونه اخذ شده
1 مولدين 60 قطعه به ازاي هر بهر جمعيت يكبار در سال اوايل آذر تا اواخر دي ماه (فصل تكثير) cc1تخم ومايع تخمداني از هر مولدماده و cc1 اسپرم از هرمولد نر
2 لارو و بچه ماهي 60 قطعه به ازاي هر بهر جمعيت يكبار در سال بعد از فصل تكثير (اوايل بهمن تا اواخر اسفند) در لاروهاي زير گرم هر 10 عدد لارو يك نمونه تلقي مي گردد

ماهيان گرمابي

ردیف مشخصات نمونه تعداد نمونه برداري تعداد دفعات نمونه برداري زمان نمونه برداري تعداد نمونه اخذ شده
1 مولدين 60 قطعه به ازاي هر بهر جمعيت يكبار در سال اوايل مرداد تا اواخر تير ماه (فصل تكثير) cc1تخم ومايع تخمداني از هر مولدماده و cc1 اسپرم از هرمولد نر
2 لارو و بچه ماهي 60 قطعه به ازاي هر بهر جمعيت يكبار در سال بعد از فصل تكثير (اوايل مرداد تا اواخر شهريور) در لاروهاي زير گرم هر 10 عدد لارو يك نمونه تلقي مي گردد

  • جدول براساس جدول Ossiander&wedemeyer و با در نظر گرفتن 5% Prevalence طراحي شده است .
  • توضيح اينكه تعداد مولدينبين 1000تا 10000 وتعداد بچه ماهي بيش از 10000 درهربهر جمعيت لحاظ شده است .

درصورتيكه ، تعداد مولدين يا بچه ماهي متفاوت باشد، تعداد نمونه برداري براساس جدولذيل معين مي گردد .

Ossiander&wedemeyer Table

تعداد جمعيت تعداد نمونه برداري يا احتمال شيوع حاملين
%2 %5 %10
50 50 35 20
100 75 45 23
250 110 50 25
500 130 55 26
100 140 55 27
1500 140 55 27
2000 145 60 27
4000 145 60 27
10000 145 60 27
10000 يا بيشتر 145 60 30

  • درموردتعداد جمعيت بينا بيني ازتعداد نمونه هاي داده شده برايتعداد جمعيت بهدي (بزرگتر) استفاده شود .

دستورالعمل اصول نمونه برداري روش آمده سازي نمونه

اين ضميمه به بررسي روشهاي آزمايش مورد استفاده در طرح و روش هاي آماده سازي نمونه جهت انجام آزمايشات مذكور مي پردازد .

روش هاي آزمايش :

1- Nested –PCR

2- (S.N.T)

3- كشت سلولي ويروسي (Cell culture)

4- باكتري شناسي كشت باكتريايي درمحيط هاي T.S.A,B.A

روش آماده سازي نمونه :

1 – آزمايشات تشخيصي :

پس از اخذ تعداد لازم نمونه جهت انجام آزمايشات تشخيصي كه حداقل 10 عدد ماهي در حال مرگ (moribund) يا داراي علائم كلينيكي مي باشد، انتخاب و به شرح ذيل آماده سازي و مورد آزمايش قرار مي گيرد .

درابتدا بايستي براي انجام آزمايش باكتريايي، پس از قطع سر هر ماهي از پشت آبشش يا پس ازكالبد گشائي و كنار زدن احشاء توسط چاقوي استريل بايك آنس استريل از كليه قدامي بر روي محيط هاي T.S.A,B.A كشت داده شود و محيط هاي كشت درانكوباتور 22 درجه تا زمان رشد كلني هاي مشكوك نگهداري شده و تا زمان ارسال به مركز در يخچال 4 درجه سانتي گراد نگهداري و با حفظ زنجيره سرد جهت آزمايشات تفريقي- تشخيصي ارسال گردد .سپس 10عدد ماهي به دو دسته 5تايي تقسيم شده درهر دسته اندام هاي خونساز همچون كليه قدامي، كبد، طحال، قلب و نيزمغز هرماهي را جدا ساخته ودر هاون استريل مخلوط ميگردد (بطوريكه مخلوط حاصل ، ازحالت جامد بافتي خارج نشده و بافتها قوام خود را حفظ نمايند) سپس ازمخلوط بدست آمده در هر يك از محيطهاي VTM (كشت سلولي ويروسي وSNT) (توضيح اينكه محيط VTM حاوي محيط EMEM + آنتي بيوتيك + ژلاتين + FBS مي باشد) و اتانول %20 (PCR) (جهت انجام آزمايشات كشت سلولي، (S.N.T) و PCR به مقدار1/5 گرم و به نسبت قرار داده و دراسرع وقت (حداكثر تا 24 ساعت) با حفظ زنجيره سرد به مركز ارسال گردد. لازم به ذكراست كه براي تهيه يك نمونه واحد، بافتهاي هدف 5 عدد ماهي ديگر نيز به همين ترتيب به داخل همان نگهدارنده ها اضافه مي گردد و به اين ترتيب از 10عدد ماهي دو سري نمونه براي آزمايشات مورد نظر بدست مي آيد.

تذكر : نمونه برداري نبايستي از ماهيان تلف شده صورت گيرد .

2 – آزمايشات غربالگري :

بر طبق جدول نمونه برداري طرح، تعداد 60 قطعه مولد و تعداد 60 نمونه لارو يا بچه ماهي (در ماهيان زير گرم هر 10 عدد بچه ماهي، يك نمونه تلقي مي شود) انتخاب شده از هر بهرجمعيت را كه نماينده كل مجموعه مي باشد، براي انجام آزمايشات مربوطه به شرح ذيل آماده سازي مي نمائيم .

الف) مولدين : تعداد 60 قطعه مولد، بايستي انتخاب شده و پس از انجام مراحل آماده سازي، با روش مكانيكي نسبت به اخذ 1 سي سي مايعات جنسي از هر مولد اقدام و در داخل فيكساتيوهاي اختصاصي هر آزمايش قرار گيرند بدين شكل كه : نمونه هاي اسپرم و مايع تخمداني اخذ شده بايستي به صورت جداگانه در دو ظرف استريل جمع آوري و توسط يك همزمن استريل به آرامي مخلوط گردند سپس از مخلوط اسپرم، در داخل دو لوله استريل هر كدام يك سي سي ريخته و منجمد (20- درجه سانتي گراد) گردد (يك لوله با درج همان كد ارسالي به عنوان نمونه بايگاني در فريزر آزمايشگاه استان نگهداري شود) سپس از مخلوط مايع تخمداني وتخم، در داخل دولوله استريل و يك لوله حاوي محيط VTM به مقدار يك سي سي ريخته شده و لوله حاوي محيط تا زمان ارسال در يخچال 4-0 نگهداري مي گردند .(يك لوله استريل با درج همان كد ارسالي به عنوان نمونه بايگاني در فريزر آزمايشگاه استان نگهداري شود) و نيزاز هر يك از مخلوطهاي فوق بر روي B.A و T.S.A كشت مي دهيم و پليت هاي كشت را در انكوباتور 22 درجه نگهداري كرده و پس از آن اقدام به انجام آزمايشات تفريقي و تكميلي مينماييم .

ب) بچه ماهي : تعداد 60قطعه لارو يا بچه ماهي ، از مركز مورد نظر به صورت اتفاقي (Random) انتخاب شده (در لاروهاي زير گرم هر 10 قطعه لارو، يك نمونه تلقي مي شود) و به شرح زير آماده سازي مي گردد .

1- لاروهاي زير گرم :

پس از اخذ نمونه هاي لازم در محل نمونه برداري و تحت شرايط استريل، بصورت گروه هاي ده تايي در هاون استريل مخلوط كرده و بصورت مخلوط يكنواخت در مي آوريم .سپس اين مخلوط در داخل يك لوله حاوي محيط VTM به نسبت قرار مي گيرد .

براي بررسي هاي باكتري شناسي در لاروهاي زير گرم، تعدادي لارو زنده را با شرايط تأمين اكسيژن به محل آزمايشگاه منتقل نموده ودر شرايط استريل و زير هود و در كنار شعله، اقدام به كشت باكتريايي از اندام هاي دروني لاروها مي گردد .

تذكر :

در لاروها و بچه ماهي هاي داراي كيسه زرده، بايستي، ابتدا جداسازي كيسه زرده صورت گرفته و سپس باقيمانده لاروها، بصورت مخلوط يكنواخت تهيه و آماده سازي گردد.

1- لاروهاي بالاي گرم :

پس از اخذ نمونه هاي لازم بايستي ابتدا اقدام به كشت باكتريايي در شرايط استريل نمود، بدين شكل كه پس از قطع سرماهي از پشت آبشش توسط چاقوي استريل، با يك آنس استريل از كليه قدامي بر روي محيط هاي B.A و T.S.A كشت مي دهيم .سپس اقدام به كالبد گشايي (برش در ناحيه Sagittal-Mid شكمي) نموده و به بافت هاي هدف دسترسي پيدا مي كنيم .بافت هاي كليه قدامي، كبد، طحال و قلب هر ماهي اخذ شده و در يك لوله حاوي محيط VTM (به نسبت) قرارمي گيرد در صورتي كه حجم بافت هاي اخذ شده نسبت به حجم VTM بيشترباشد تنها بخشي از بافت هاي هدف جدا شده و در محيط VTM قرار مي گيرد .

دستورالعمل اجراي ريشه كني و معدوم سازي و ضد عفوني مراكز آلوده به بيماري هاي ويروسي ماهيان

1- به هر استخر مقدار 40ppm هيپوكلريت كلسيم (ماده موثره كلر) اضافه كرده به گونه اي كه اطمينان حاصل شود كه ماده اضافه شده در تمام نقاط استخر نفوذ كرده باشد و تا مدت 7 روز پس از اين كار بايستي استخر به همان وضعيت باقي بماند در صورت مشاهده ماهيان زنده پس از اين عمل كلر پاشي بايستي دوز مصرف هيپوكلريت كلسيم را به 100ppm ماده موثره افزايش داد .

2- پس از هفت روز بايستي آب استخر ضد عفوني شده را ازداخل فيلتر مناسب عبورداد و نسبت به تخليه آب استخر اقدام نمود .

3- بايستي تمام ماهي هاي تلف شده در استخر را جمع آوري نموده و در محل مناسب (گودال) اقدام به سوزانيدن آنها نمود و يا به همراه آهك زنده دفن بهداشتي گردند .

4- تخليه آب استخرهاي مذكور فقط جهت مصارف كشاورزي (تحت هيچ عنوان وارد آب هاي خارجي نگردد) و بلافاصله اقدام به آهك پاشي كف استخر و ديواره ها (100 ppm آهك زنده Cao) نمود سپس آنقدر در معرض آفتاب قرار گيرد تا كاملاً خشك گردد .

5- حداقل يكماه پس از انجام كليه كارهاي فوق الذكر بايستي استخرها به حالت خشك در زير نور و حرارت آفتاب قرار گرفته و بدون استفاده جهت مصارف پرورشي خالي نگه داشته شوند .

6- انجام هرگونه اقدامات بعدي جهت استفاده پرورشي از استخرهاي مذكور بايستي با هماهنگي سازمان دامپزشكي كشورصورت پذيرد .

7- ضد عفوني كليه لوازم موجود درمزرعه و نيز لباس، چكمه و دمپايي وماسك كارگران الزامي است .

8- وسايل و لوازم موجود در مزرعه كه قابل ضد عفوني نمي باشند، بايستي سوزانده شوند .

9- ضد عفوني مناسب زهكش هاي استخر هاي مزارع آلوده الزامي است .

10-هرگونه نقل وانتقال (غذا و ساير چيزها ...) ازمزرعه داراي بيماري به ديگر مزارع و واحدهاي همجوار مطلقاً ممنوع مي باشد .

11-رفت و آمد خودروها و افراد دست اندركار مبارزه با اين بيماري به ساير مزارع درداخل و خارج استان بايستي كنترل شده و تحت نظارت باشد و از تردد افراد غيرمسئول به اين مكان ها خودداري گردد .

12-جهت هرگونه استفاده از استخرهاي مزارع مذكور بايستي قبل از رها سازي هرگونه محصول پرورشي مجدداً آزمايشات لازم توسط سازمان دامپزشكي كشور صورت گرفته و پس از اطمينان از عدم وجود عامل بيماري اقدامات بعدي صورت پذيرد .

دستورالعمل درمان و ضد عفوني بيماري هاي باكتريايي :

پس از تأييد وجود بيماري باكتريايي باروش هاي جداسازي كلني مشكوك به بيماري و انجام آزمايشات تأييد تفريقي در مورد بيماري خاص باكتريايي بايستي ابتدا نسبت به قرنطينه كامل استخرهاي آلوده در واحد مذكور سريعاً اقدام گردد . طبق پروتكل استاندارد آزمايشات باكتريايي اقدام به آنتي بيوگرام نمود تا پس از تعيين حساسيت باكتري نسبت به آنتي بيوتيك موثر مربوطه طبق نظر دامپزشك معالج ذيصلاح، درمان مورد نظر صورت پذيرد و بايستي در طول دوره درماني، ماهيان تحت درمان، ازسايرين جدا نگهداري گردند و پس از اتمام دوره درماني نياز به نمونه برداري مجدد وانجام آزمايشات تشخيصي مي باشد .چنانچه نتايج آزمايشات منفي باشند، قرنطينه واحد مذكور لغو و در شرايط بروز بيماري باكتريايي در واحد تكثير بايستي اقدامات كنترلي صورت گيرند :

1- كليه نقل و انتقالات مركز و بيرون مركز (ساير مراكز) بايستي كنترل شده و ممانعت از هرگونه انتقال صورت پذيرد .

2- كليه ورودي هاي مجموعه بايستي مجهز به حوضچه هاي ضد عفوني و نيزحوضچه هاي آرامش جهت انجام درمان يا Treatment آب ورودي به مجموعه گردند ونيز خروجي هاي مركز مذكور بايستي مجهز به سيستم بيوفيلتر و نيزضد عفوني(حداقل u.v) گردد .

3- كليه رفت وآمدهاي پرسنل و كارگران واحد مذكور بايستي تحت كنترل باشد ونسبت به رعايت اصول بهداشتي كامل در اين استخرها ، ملزم گردند .

4- كنترل بهداشتي جهت جلوگيري از انتقال آلودگي توسط مواد و وسايل و ابزار آلات آلوده از استخرهاي داراي آلودگي به استخرهاي سالم، بايستي كاملاً رعايت گردد .از جمله كنترل بهداشتي ،غذا، مكمل ها ، ظروف و لباسهاي چكمه ها و ماسك كاگران، ابزار آلات سخت افزاري آن مجموعه بايستي كاملاً جداسازي و ايزوله گردند .

5- در صورتي كه، مزرعه اي داراي تلفات بسيار سنگيني ناشي از بيماري باكتريايي باشد، بايستي سريعاً نسبت به جمع آوري و معدوم سازي و ضد عفوني كامل در آن مركز اقدام گردد .

6- رفت و آمد خودروها و افراد دست اندركار مبارزه با بيماري، به ساير مزارع در داخل و خارج استان، بايستي، كنترل شده و تحت نظارت باشد و از تردد افراد غير مسئول به اين مكان ها خودداري گردد.

7- جهت هرگونه استفاده از استخرهاي مزارع مذكور، بايستي قبل از رها سازي هرگونه آبزي، مجدداً آزمايشات لازم توسط سازمان دامپزشكي كشور صورت گرفته و پس از اطمينان ازعدم وجود عامل بيماري، اقدامات بعدي صورت پذيرد .

8- درخصوص بيماري هاي باكتريايي، در صورت وجود امكان واكسيناسيون در كشور (مانند استرپتوكوكوزيس) انجام پروتكل پيشگيري بيماري مربوطه، طبق دستورالعمل واكسن مذكور و زير نظر سازمان دامپزشكي كشور، الزامي است .انجام واكسيناسيون در صورتي مي باشد كه در منطقه مذكور در استان شيوع عامل بيماري مربوطه (Strep) آن اقدام نمود و انجام واكسيناسيون در مورد مراكزي كه با يكديگر ارتباط آبي دارند و در يك منطقه جغرافيايي قرار دارند الزامي است .

9- در بيماري هاي باكترايي، علاوه بر درمان، واكسيناسيون و ضد عفوني مراكز آلوده، بايستي ، اقدام به شناسايي مخازن يا كانون بيماري و علت ايجاد آن نمود و بررسي همه جانبه تمامي عوامل احتمالي بروز آلودگي الزامي است .

قرنطينه :

پس از تأييد وجود بيماري (ويروسي- باكتريايي) بايستي نسبت به قرنطينه كامل مركز با شرايط ذيل اقدام گردد ؛

1- آب ورودي و خروجي مركز سالم سازي و ضد عفوني گرديده و به هيچ عنوان به سايرمراكز يا منابع آبي وارد نگردد .در اين خصوص بايد از كليه لوازم و وسايل ومواد لازم نظير (لامپ، UV، ازن و ...) استفاده نمود .گردش داخلي آب مركز و سالم سازي آن از بهترين حالات كنترل بهداشتي آب مي باشد .

2- جدا كردن و ايزولاسيون استخرهاي داراي علائم باليني وتلفات از ساير استخرها تا اخذ نتيجه آزمايش الزامي است .

3- كنترل و جلوگيري ازورود حيوانات، ماهيان وحشي وپرندگان وحشي به داخل مركز .

4- كنترل تردد افراد و پرسنل مركز .

5- كنترل خروج هرگونه تخم، لارو و بچه ماهي از مركز تا اعلام لغو قرنطينه .

6- جلوگيري از ورود هرگونه محموله به داخل مركز .

7- انجام اقدامات لازم و مورد نظر در خصوص ماهيان آلوده نظير درمان، واكسيناسيون، معدوم سازي و ... براساس دستورالعمل سازمان دامپزشكي كشور .

8- ارائه گزارش منظم و مستمر از وضعيت مركز به اداره كل دامپزشكي استان .

9- انجام نمونه برداري و آزمايشات لازم در طول دوره قرنطينه مركز .

پروژه (3) پروژه بررسي و مراقبت بهداشتي ازبيماري هاي اخطار كردني (Notifiable) درمراكز تكثير ومزارع پرورش ميگو

مقدمه و دلايل توجيهي طرح :

همگام باتوسعه و رشد آبزي پروري در كشور، رعايت اصول بهداشتي و پيشگيري از بيماري ها از جمله مواردي است كه بايستي مورد توجه قرار گيرد .توسعه آبزي پروري درايران در بخش پرورش ميگو ضمن اينكه فاقد استانداردهاي لازم در نحوه توسعه اين صنعت بوده، با عوامل محدود كننده و مشكل ساز فراواني مانند تجمع هزاران هكتار مزرعه دريك سايت بصورت متراكم، فاصله بسيار نزديك مزارع به دريا، عدم زهكشي مناسب آب خروجي مزارع وبرگشت اجتناب ناپذير آن به دريا و يا آب مشروب كننده مزارع، تداخل آب خروجي و ورودي مزارع، عدم Treatment آب ورودي و نبودن حوضچه ذخيره حضور كارشناسان خارجي و افرادي كه به نحوي با صنعت پرورش ميگوي جهان درارتباط هستند، ورود مواد غذايي و مكمل هاي غذاي ميگو بصورت غير رسمي به داخل كشور و مصرف آن در مراكز پرورش ميگو، آلوده بودن سواحل بعضي كشورهاي مانند پاكستان، عربستان و ... به بيماري هاي خطرناك ميگو، اتكاي بالاي صنعت پرورش ميگوي كشور به صيد موليدن دريايي كه بالاجبار با منابع و حاملين وحشي بيماري در ارتباط هستند و ده ها عوامل ديگر از جمله مسائلي هستند كه لزوم توجه جدي در امر بهداشتي و مبارزه با بيماري هاي ميگو را اجتناب ناپذير مي سازد .

اهداف برنامه :

1- شناسايي مولدين حامل بيماري و حذف آنها از چرخه توليد و تكثير ميگو و جايگزين با گونه هاي سالم و غير حامل پاتوژن با همكاري ارگان هاي ذيربط

2- نظارت بهداشتي بر پست لاروهاي مراكز تكثير ميگو

3- نظارت بهداشتي بر مزارع پرورش ميگو

4- انجام اقدامات فوري براي جلوگيري از انتشار و گسترش يك بيماري واگير اعم از آندميك يا اگزوتيك

5- پيش بيني وقوع بيماري در مناطق مختلف

6- تخمين وضعيت آينده بيماري

7- تعيين درصد شيوع بيماري

ارزيابي برنامه هاي جاري پيشگيري، مبارزه و ريشه كني بيماري و ارائه راه كارهاي مناسب

بيماري هاي تحت پوشش سرويلانس (مراقبت):

در اين برنامه بيماري ميگو كه با توجه به اعلام سازمان بين المللي OIE اخطار كردني (Notifiable) و اولويت دار مي باشند با اجراي يك برنامه مدون تحت بررسي و مراقبت قرار مي گيرند تا در صورت بروز نشانه اي ازبيماري هاي مذكوراقدامات لازم جهت كنترل آنها صورت پذيرد .

8- بيماري مذكور بشرح ذيل مي باشد :

Fungal disease (Crayfish plague),IMN ,WSD,TSD,YHD ,IHHN ,SphericalBaculovirosis ,Tetrahedral Baculovirosis

حجم و وسعت عمليات :

1- تحت پوشش قرار گفتن كليه پست لاروهاي توليدي (100%تانكرها) مراكز تكثير ومولدين، با در نظر گرفتن شيوع فرضي 2% براي رسيدن به درجه اطمينان 95% (Confidence)

2- تحت پوشش قرار گرفتن كليه مزارع پرورش ميگو با درنظر گرفتن شيوع فرضي 2% براي رسيدن به درجه اطمينان 95%

3- عمليات فوق دراستانهاي ساحلي (سيستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان وگلستان) به اجرا در خواهد آمد .

4- كليه نمونه برداري ها بر اساس جدول Wedemeyer&Ossiander,OIE صورت مي پذيرد .

تعاريف :

1- بررسي بيماري :

مجموعه اقداماتي كه در ارتباط بايك بيماري ويا عامل آن بطور اعم صورت مي پذيرد كه شامل : (تشخيص نوع بيماري، تعيين درصد شيوع بيماري يا بيماري ها، شناسايي جغرافيايي كانون هاي بيماري، وقوع و...) مي باشد .

2- شيوع بيماري (Incidence) :

وقوع تعدادي رخداد بيماري در خلال دوره مشخصي از زمان، در يك جمعيت آبزي معين .

3- درجه شيوع(Prevalence):

تعداد كل آبزيان آلوده شده نسبت به تعداد كل آبزيان يك جمعيت هدف، در يك زمان مشخص، كه به عنوان درصد آلودگي بيان مي شود .

4- مراقبت (Surveillance) :

يك سري بررسي هاي مداوم و سيستماتيك بر روي يك جمعيت آبزي هدف، به منظور رديابي وقوع بيماري با هدف هاي كنترلي ، كه ممكن است نيازمند نمونه برداري هايي براي آزمايش كردن نيز باشد .

5- مراقبت هدفمند (Target Surveillance) :

به معني مراقبتي است هدفدار كه بر روي بيماري يا عفونت خاص با هدف كنترل آن مورد نظر است .

6- مانيتورينگ : (Monitoring) :

برنامه هاي مداوم و سيستماتيك بر روي يك جمعيت آبزي مشخص (هدف) به منظور رديابي تغييرات شيوع يك بيماري و يا تغييرات در توطيع جغرافيايي بيماري است، كه ممكن است نيازمند نمونه برداري هايي براي آزمايش كردن نيز باشد (جمع آوري و تجزيه و تحليل اطلاعات به منظور رديابي تغييرات درجه شيوع و شدت عفونت ضرورت است)

7- انوع مراقبت : (Surveillance types)

الف ) مراقبت عام (General) يا (Passive) يا (غير فعال) :

نظارتي پيوسته بر روي نمايه بيماري (آندميك) بومي يك جمعيت را اعمال مي نمايد، به نحوي كه تغييرات غيرمنتظره و يا غير پيش بيني بتواند مورد شناسايي قرار گيرد كه شامل تمام اقدامات و فعاليت هاي تحقيقي و بررسي بيماري است كه ممكن است در كشوي اعمال گردد .اين نوع از مراقبت با عنوان مراقبت اجمالي نيز خوانده مي شود .

ب) مراقبت هدفمند (Targeted) يا (Active) يا (فعال) :

عبارت است از جمع آوري اطلاعات درباره يك بيماري خاص (اگزوتيك) به نحوي كه سطح آن در جمعيت مشخص (هدف) بتواند اندازه گيري شود (به منظور اقدامات كنترلي) ويا عدم حضور بيماري خاص مورد نظر بطور قابل اعتمادي ثابت شود .

1 – برنامه مراقبت : (Surveillance programme)

برنامه اي است كه يا مراقبت غير فعال رابه مراقبت فعال مرتبط ميكند و يا ممكن است فعاليتهاي مربوط به مانيتورينگ را با مراقبت غيرفعال پيوند دهد (البته در شرايطي كه برنامه در جهت كنترل يك بيماري است و بيماري در برخي مناطق يا نواحي حضور دارد، اما در مناطق يا نواحي ديگر عليرغم وجود جمعيت مستعد، بيماري وجود ندارد.)

9 – امنيت زيستي(Biosevurity) :

خط مشي و استراتژي يكپارچه درقالب يك ساختار منظم به منظور شناسايي ومديريت نقاط خطر مي باشد كه با توجه به اجراي چنين اصولي ميتوان به امنيت زيستي دست يافت .

10 – بهر(Lot) :

گروهي از آبزيان در يك مركز آبزي پروري كه از يك گونه يكسان بوده و از يك جمعيت مولد پديد آمده و داراي منبع آبي مشترك باشند (در مراكز تكثير هر تانك يك بهر و در مزارع پرورشي هرمزرعه يك بهر در نظر گرفته شده است)

اجزاء سيستم مراقبت از بيماري :

1 – گزارش رساني (گزارش گيري و گزارش دهي) 2- نيروي انساني

3 – ابزاروامكانات 4 – آموزش

5 – قوانين و مقررات 6 – دستورالعمل و روش ها

1- گزارش رساني (گزارش گيري و گزارش دهي)

وجود يك نظام كارا در گزارش رساني بيماري ها بعنوان جزء اساسي در سيستم مراقبت مورد توجه مي باشد. اجزاء اين نظام در مورد بيماري هاي ميگو شامل زير مي باشد :

- گزارشات روزانه، هفتگي يا ماهيانه بر حسب نوع بيماري

- روش گزارش : كه توسط نامه، تلفن، فاكس يا پست الكترونيكي است .

- منابع اطلاعاتي : براي دريافت گزارش بيماري ها مي توان بر حسب نوع سيستم مراقبت از تمامي دستگاه هايي كه به نحوي با آبزيان درارتباط مي باشند كمك گرفت .از جمله آنها : ادارات كل دامپزشكي، كلنيك ها (شركتي، خصوصي، پرورش دهندگان و ...)

2- نيروي انساني

پرسنل سيستم مراقبت به دو گروه تقسيم مي شوند :

الف) پرسنل مركزي: شامل افراد شاغل در دفتر بهداشت و مبارزه با بيماريهاي آبزيان مستقر در سازمان دامپزشكي كشور

ب) پرسنل استاني : شامل افراد شاغل در ادارات بهداشت ومبارزه با بيماري هاي آبزيان در ادارات كل دامپزشكي استانها و شهرستانها .

3- ابزار و امكانات

- ابزار ارتباطي شامل فاكس، تلفن و ...

- كامپيوتر

- فرم هاي گزارشگيري و گزارشدهي ودفاتر ثبت بيماري

- خودرو، لباسكار، وسايل نمونه برداري و ...

- كيت و لوازم آزمايشگاهي

4- آموزش :

به منظور ارتقاء سطح علمي و هماهنگي بين طرح مراقبت از بيماري هاي ميگو در استانها، برنامه آموزشي به شرح ذيل پيش بيني مي گردد كه هدف اصلي ارتباط بين افرادي است كه در طرح مراقبت انجام وظيفه مي نمايند و ازنظر تشخيص بيماري ها، ارسال نمونه مرضي تكميل و ارسال فرمها و پي گيري بيماري ها براي تعيين شاخص هاي اپيدميولوژيك نقش اساسي در پيشرفت برنامه هاي مراقبت از بيماري هاي ميگو خواهد داشت .

گروه هاي موضوع آموزش :

1 – دامپزشكان شاغل در دفتر بهداشت و مبارزه با بيماري هاي آبزيان سازمان دامپزشكي كشور، استانها و شهرستان ها

2 – بازرسين نظارت بر بهداشت عمومي واحدهاي توليد خوراك ميگو و بسته بندي ميگو

3 – دامپزشكان بخش خصوصي كه در رابطه با بيماري هاي ميگو كار مي كنند .(كلنيك هاي خصوصي) دامپزشكان مسئول فني واحدهاي توليد خوراك ميگو و بسته بندي ميگو

4 – كاردان ها و تكنسين هاي دامپزشكي شاغل در واحد آبزيان

پرورش دهندگان و ديگر دست اندركاران پرورش، تكثير ميگوو توليد كنندگان خوراك ميگو

خسارات احتمالي ونحوه پرداخت غرامت درصورت بروز بيماري و معدوم نمودن ميگوها

با توجه به اينكه بسياري از بيماري هاي ميگو، ويروسي و اخطار كردني (Notifiable) ميباشند (به جز بيماري Caray fish plaugh كه قارچي است) و دليل اخطار كردني شدن بيماري به لحاظ : 1 – واگيري بالا، 2 – سرعت انتشار بالاي آنها، 3- ميزان تلفات وخسارات بالاي آنها، 4- عدم امكان درمان آنها در اغلب موارد مي باشد .

در مورد بيماري هايي كه در كشور وجود ندارد، سياست سازمان دامپزشكي مبتني بر ريشه كني و مهار بيماري مي باشد كه لازم است علاوه بر معدوم نمودن استخرهاي بيمار، معدوم سازي در تعدادي مزارع مجاور با مزرعه درگير نيز صورت پذيرد .همچنين لازم است كليه پرورش دهندگان قبل از پرورش با بستن قرارداد با شركت هاي بيمه اقدام به بيمه نمودن ميگوهاي پرورشي خود نمايد و در صورت بروز بيماري احتمالاً درميگوها و تلف شدن آنها از طريق شركت بيمه خسارت دريافت نمايند .ضمن اينكه به صاحبان كه در مجاورت استخرهاي بيمار هستند و به لحاظ رعايت مسائل بهداشتي استخرهاي آنها معدوم مي شوند لازم است بر اساس ضوابط سازمان دامپزشكي كشور غرامت پرداخت شود .

اغلب بيماري هاي ويروسي در صورت وقوع فرم باليني 100%-70% تلفات و خسارت ايجاد مي نمايند و همانطور كه بيان شد در صورت وقوع، به منظور مهار كردن آنها بايستي علاوه بر مزرعه بيمار معدوم سازي تعدادي از مزارع كه در كنار مزرعه درگير هستند و هنوزفرم باليني بيماري در آنها بروزنكرده است انجام شود (تا شعاع حداقل 5 مزرعه ازطرفين) مشروط بر اينكه در همان زمان وقوع فرم باليني بيماري

زمان و نحوه نمونه برداري از مولدين

لازم است كليه مراكز تكثير ميگو، تاريخ و تعداد مولدين وارد شده به مركز را كتباً به شبكه دامپزشكي منطقه جهت بررسي هاي لازم اعلام نمايند .

از كليه مولدين با در نظر گرفتن شيوع احتمالي 2% بيماري، براساس جدول (OIE) Wedemeyer& Ossiander نمونه برداري و به روش Nested- PCR آزمايش شود .

با توجه به اينكه استرس تخم ريزي در عرض چندساعت مقادير ويروس را به سطح بالايي مي رساند، كه به آساني مي توان با تكنيك PCR تشخيص داده شود، لازم ست از مولدين پس از هر بارتخم ريزي نمونه برداري شده و در صورت مثبت بودن ازنظر بيماري مورد نظر ضمن رعايت اصول بهداشتي- قرنطينه اي معدوم گردند .

نحوه نمونه برداري ازمولدين يك بهر (Lot) با توجه به جمعيت كل مولدين و بر اساس جدول (OIE) Wedemeyer & Ossianderتعداد دقيق نمونه اخذ شده مشخص مي شود براساس شيوع 2% بيماري لازم به ذكر است قبل از اخذ كليه نمونه ها، توزيع دقيق نمونه برداري ازهر تانك متناسب با جمعيت هر تانك محاسبه مي گردد .همچنين تعداد نمونه برداري بايستي از نظر آماري معني دار بوده و عمدتاً بستگي به تعداد جمعيت مورد نظر دارد و تعداد نمونه ها بايستي براساس رسيدن به اطمينان 95% مي باشد .

از 3 طريق براي گرفتن همولنف به روش (Non-destructive) بدون كشتن ميگو مي توان استفاده كرد .

1- روش اول : شاخك بلند (Antennae) ميگو را به كمك الكل ضدعفوني كرده و قسمت كوچكي از آن را جدا ميكنيم .با پديدار شدن قطره اي از همولنف بر نوك شاخك بريده شده مي توان از آن نمونه برداري كرد .

2- روش دوم : به كمك يك سرنگ و سوزن مناسب (ترجيحاً سرنگ انسولين) استريل پس از ضد عفوني سطح مورد نظر با الكل از سينوس شكمي و بالاي پاهاي حركتي (شكل زير) نمونه همولنف مي توان گرفت .بايد دقت شود كه ميزان همولنف برداشتي نبايستي به اندازه اي باشد كه سلامت ميگو به مخاطره بيافتد .

3- روش سوم : به كمك يك سرنگ و سوزن مناسب (ترجيحاً سرنگ انسولين) استريل پس از ضد عفوني سطح مورد نظر با الكل از قلب (شكل زير) نمونه همولنف مي توان گرفت .بايد دقت شود كه ميزان همولنف برداشتي نبايستي به اندزه اي باشدكه سلامت ميگو به مخاطره بيافتد .نسبت به 2 روش قبلي، اين روش توصيه نمي شود .

اقدامات فوق مي تواند در آزمايشگاه هاي مجاز يا با استفاده از امكانات اداره كل دامپزشكي جهت مراكز تكثير ارائه گردد .

روش ثابت كردن نمونه ها (براي غير مولدين)

الكل اتيليك 95 درصد جهت فيكس كردن نمونه ها به منظور بررسي آلودگي هاي ويروسي توسط روشPCR توصيه مي گردد .ثابت كردن نمونه ها بايستي با توجه به سن ميگو صورت پذيرد .

نمونه هاي ميگو در سنين لاروي و پست لاروي، بطور مستقيم در ماده فيكس كننده وارد مي شود .

براي فيكس كردن نمونه ها نسبت حجمي نمونه ها با ماده فيكس كننده مي بايستي يك به ده (به مدت 24 ساعت) باشد پس از اين مدت ميزان ماده فيكس كننده (الكل اتيليك 95%) را مي توان تا ميزان 2 برابر حجم نمونه ها (نسبت يك به دو) كاهش داد .

براي فيكس كردن نمونه هاي ميگو بعد از مرحله پست لاروي دو روش توصيه مي شود :

1 – روش اول : مي بايستي معادل 5 تا 10 درصد حجم بدن ميگو، ماده ثابت كننده، با سرنگ داراي سوزن مناسب (گيج 27) در داخل محوطه داخلي ميگو زنده تزريق شود .

محل تزريق ماده فيكس كننده مي بايد در قسمت بالائي – كناري خط مياني ناحيه سر سينه ميگو به طريقي صورت پذيرد كه محلول وارد هپاتوپانكراس ميگو گردد .در ناحيه تنه تزريقات مي بايد در قسمت قدامي كناري و خلفي كناري ميگو با تقسيم كردن مناسب ماده ثابت كننده صورت پذيرد .پس از عمل تزريق مي بايد كليه علائم حياتي متوقف و در بافتهاي محل تزريق تغيير رنگ بوجود آيد .بلافاصله پس از تزريق محلول ثابت كننده، بايستي بوسيله قيچي شكافي در ناحيه بالايي كناري خط مياني ناحيه سر سينه از قسمت عقبي تا ناحيه روستروم ايجاد كرد .در ناحيه تنه اين شكافها را بايد در دو طرف اين ناحيه ايجاد كرد .بايدتوجه داشت كه شكاف فقط در قسمت پوسته كوتيكول واردشود و به بافتهاي زيرين آسيبي واردنگردد .درميگوهاي بزرگتر از 12 گرم مي بايد پس از ايجاد شكاف در ناحيه كوتيكول، بوسيله تيغ تيز يا اسكالپل ناحيه سر سينه ازتنه جداگرديده و هر كدام از قطعات مجدداً نصف شود .بعد از عمل تزريق، ايجاد شكاف وقطعه قطعه كردن، مي بايد نمونه ها حداقل 24 ساعت و حداكثر 72 ساعت (باتوجه به اندازه ميگو) درماده ثابت كننده نگهداري شوند .پس از اين مدت ميزان ماده فيكس كننده (الكل اتيليك 95%) رامي توان تا ميزان 2برابر حجم نمونه ها (نسبت يك به دو) كاهش داد .

1 – روش دوم : با استفاده از قيچي و پنس استريل از پاهاي شنا و همچنين پس از برداشتن كاراپاس به طور مجزا از تيغه هاي آبششي، معده، هپاتوپانكراس و با برداشتن قسمتي از كوتيكول قسمت تنه (ترجيحاً در محل ششمين قطعه شكمي) از عضله نمونه برداري و در داخل الكل اتيليك 95% جهت آزمايش PCR به آزمايشگاه منتقل نمود .مجدداً يادآوري مي شود براي فيكس كردن نمون ها، نسبت حجمي نمونه ها با ماده فيكس كننده مي بايستي يك به ده (به مدت حداقل 24 ساعت) باشد .نمونه ها بايستي در ظروف (ترجيحاً شيشه اي) و در بسته نگهداري و به آزمايشگاه منتقل گردند .

زمان و نحوه نمونه برداري از (PL) : از پست لاروها قبل از ذخيره سازي «استخرهاي پرورش نمونه برداري گرديده و با روش غربالگري Nested PCR) و مردود سازي در صورت وجود بيماري جهت انجام PCR در پست لاروها از تانك هچري يا Nursery كه داراي 100/000 يا بيشتر PL باشد تقريباً 1000 پست لارو از هر پنج نقطه مختلف مجموعاً 500PL بايستي برداشت گرديده و نمونه ها داخل يك تشت كوچك ريخته شود سپس به آرامي آب داخل تشت را به چرخش درآورده واز PL هاي زنده موجود در وسط تشت كه توانايي خروج از مسير چرخش آب و چسبيدن به ديواره تشت را ندارند اقدام به نمونه برداري گردد .ملاك تعيين نمونه برداشتي در اين مرحله، درجه شيوع فرضي و براساس جدول Wedemeyer & Ossiander است در شرايط فعلي درجه شيوع فرضي 2% در نظر گرفته شود نمونه برداري از اين 5PL به بعد آغاز ميشود .جهت PL هاي 11 به بالاتر بايستي چشم هاي ميگوهاي مورد آزمايش را قطع و خارج كرد زيرا بررسي ها حاكي است چشمهاي ميگو بعد از 11PL داراي مواد جلوگيري كننده PCR مي باشد. جهت10PL به پائين تر مي توان از نمونه حامل استفاده كرد .

تبصره :

نمونه هاي اخذ شده براي آزمايشات مولكولي (PCR) درمورد بيماري ليست شده OIE درمورد ميگو، مي توانند بعنوان يك نمونه در نظر گرفته شوند ولي بيشتر از پنج نمونه نبايستي با هم تركيب شود .

تعداد نمونه برداري بايستي از نظر آماري معني دار بوده وعمدتاً به تعداد جمعيت مورد نظر بستگي دارد. تعداد نمونه ها براساس رسيدن به اطمينان 95% مي باشد .لازم به ذكراست كه عدم جداسازي عامل بيماري زا از نمونه هاي اخذ شده از يك جمعيت آماري دليل قطعي فقدان آن عامل بيماري زا در جمعيت ياد شده نمي تواند باشد . به هر حال در صورتي كه مراكز تكثير و مزارع پرورش بطور مرتب مورد بازديد ومطالعه قرار گرفته شوند احتمال اينكه عامل بيماري زا از نظر دور بماند به حداقل خود مي رسد .

هيچ مركز تكثيري بدون اخذ نتيجه آزمايش PCR براي پست لاروهاي هرتانك اجازه فروش ندارد و دستورالعمل فوق الذكر بايستي براي تك تك تانك هاي در آستانه فروش محصول بدقت اجرا گردد .

تبصره :

گواهي بهداشتي به مراكزي داده مي شود كه پروانه بهداشتي داشته باشند .

Ossiander& Wedemeyer Table

تعدادجمعيت تعداد نمونه برداري با احتمال شیوع حاملین
%2 %5 %10
50 50 35 20
100 75 45 23
250 110 50 25
500 130 55 26
1000 140 55 27
1500 140 55 27
2000 145 60 27
4000 145 60 27
10000 145 60 27
10000 يا بيشتر 145 60 30

درمورد تعداد جمعيت بينابيني از تعداد نمونه هاي داده شده براي تعداد جمعيت بعدي (بزرگتر) استفاده شود .

لازم است در صورت بروز هر نوع تلفات ظرف مدت 24 ساعت فرم پيوستي توسط كارشناس بهداشتي در مراكز تكثير تكميل و به شبكه دامپزشكي شهرستان ارائه گردد تا اقدامات بعدي در خصوص بررسي و نمونه برداري صورت پذيرد

پروژه (4) پروژه بررسي و مراقبت بهداشتي از بيماري هاي اخطار كردني (Notifiable) در ماركز تكثير و پرورش ماهيان زينتي، دريايي و خاوياري

مقدمه :

با اندك تأملي همگام با رشد و توسعه صنايع آبزي پروري از يكسو در كشور و وجود محدوديت هاي منابع آبي خصوصاً آب شيرين از سوي ديگر الزام توسعه ساير زمينه هاي آبزي پروري به شدت احساس مي شود .

در اين راستا شناسايي بيماري هاي بومي و بررسي هاي اوليه جهت شناسايي كانون هاي آنها قبل از توسعه و پيشگيري از بروز بيماري هاي غير بومي جهت بستر سازي وتوسعه هاي پايدار از اولويت هاي گروه بهداشتي ومبارزه با بيماري هاي ماهيان دريايي و آبزيان زينتي دفتر آبزيان سازمان مي باشد .مجموعه حاضر در قالب طرحي درون سازماني تحت عنوان «بررسي و سيستم مراقبت بهداشتي آبزيان زينتي وماهيان دريايي كشور» از زير مجموعه طرح ملي «توسعه شبكه مراقبت و پايش و شناسايي بيماري هاي دام، طيور و آبزيان» و پروژه نظارت و كنترل بهداشتي تكثير و مزارع پرورش آبزيان (منابع پرورشي، آبهاي داخلي، دريايي و زينتي) همسو با راهكار سوم دفتر در چارچوب برنامه چهارم توسعه كشور تهيه شده است .در خصوص دلفين ها (Striped Dolphin) كه جزء يكي از پستانداران دريايي مي باشند .

يكي از راه هاي نجات دلفين هاي زنده به ساحل آمده اين است كه براي زنده نگه داشتن آنها بايد بدن آنها را خنك و پوست شان را مرطوب نگه داشت و بصورت جابجايي مكانيكي به قسمت هاي عميق دريا انتقال داده شوند .

پروژه (5) پروژه منطقه بندي، تأمين حوزه هاي آبريز وشناسنامه دار كردن مراكز تكثير و مزارع پرورش آبزيان كشور

در اين ارتباط شناسنامه بهداشتي مراكز آبزي پروري طراحي، چاپ و توزيع استاني گرديده است .

پروژه (6) : پروژه واكسيناسيون عليه بيماري استرپتوكوكوز در ايران

استرپتوكوكوس، جنسي از باكتري هايي است كه برخي از گونه هاي آن ايجاد بيماري در برخي از ميزبان هاي مي نمايد .مهمترين ويژگي اين باكتري ها اين است كه گرم مثبت مي باشند .

استرپتوكوكوز درماهيان ابتدا در سال 1957 در مزارع پرورش قزل آلاي رنگين كمان در ژاپن گزارش شد .(Hoshina و همكاران ، 1958(

علائم باليني در بين گونه هاي ماهيان مبتلا متغير است .بهرحال شناي عموي، تيره شدن رنگ بدن، اگزوفتالمي (بيرون زدگي چشم) يكطرفه يا دو طرفه، كدورت قرنيه، خونريزي روي سر پوشش آبشش و قاعده باله ها و زخم سطحي بدن از جمله متداولترين علائم بيماري مي باشند .

ممكن است پروخوني عروق آبششي همراه با نفوذ ماكروفاژها و نكروز اتفاق بيافتد كه منجربه خونريزي وسيع ومرگ ماهي مي شود .دستگاه روده اي هم ممكن است پرخون شده و همراه باكنده شدن قابل توجه ناحيه مخاطي باشد .كبد معمولاً كمرنگ همراه با مناطق فراواني از نكروز كانوني بوده در حالي كه طحال بزرگ شده و داراي لبه هاي گرد و به رنگ قرمز گيلاسي مي باشد .

استرپتوكوكوز درماهيان شايع نيست لكن وقتي اتفاق مي افتد موجب خسارات اقتصادي مي گردد . برخي گونه هاي آبزي اين باكتري ممكن است در برخي موارد خاص موجب بيماري در انسان گردد اما اين باكتري اغلب انسان سالم را تحت تأثير قرار نمي دهد .

در سال 1991، اولين مورد آلودگي انسان به بيماري استرپتوكوكوزيس درتگزاس گزارش گرديد 1996 (MMWR) .در سال 1994 دومين مورد گزارش شده در اتاواي كانادا بود اما منبع عفونت در هر دوگزارش ياد شده مشخص نبود (MMWR) .در سال 1995، گروهي از پزشكان كانادائي اعلام كردند كه بيماري استرپتوكوكي، درتعدادي از كارگران مسن تر مراكز پرورش ماهي ديده شده كه حداقل چهار نفر آنها از قبل به بيماري هايي چون ديابت وروماتيسم قلبي مبتلا بودند (Weinstein وهمكاران 1997) .بعداً مشخص شد كه حين دستكاري ماهي تيلاپيا (Tilapia) جراحاتي در دستها ايجاد شده وسپس اين امر موجب بيماري آنها گشته است .متداولترين شكل عفونت در بيماران (در 8 نفر از 11 بيمار) سلوليت (عفونت بافت همبند) در دست ها بوده كه موجب تب در افراد گشته است .يكي از بيماران كه قبلاً مبتلا به بيماري بود (بيماري قلبي، كليوي، ديابت وآرتريت) دچار عفونت شديد تري شده بود .همه بيماران توسط آنتي بيوتيك درمان شدند.

اگرچه در گزارش فوق انسان از طريق دستكاري ماهي مبتلا به عفونت استرپتوكوكي شده است اما قابل توجه است كه سن افراد بالا بوده است (ميانگين سني 69 سال بوده است) .اكثر اين افراد به علت بيماري هاي تضعيف كننده دچارنقص در سيستم ايمني بودند و اغلب پس از ايجاد جراحات يا برش در دست، درگير بيماري شده اند .

افراد متخصص سالم كه در تماس با كارگران مزارع ماهيان تيلاپياي بيماري بوده اند هيچ نوع بيماري يا معضل بهداشتي را نشان نداده اند .

ولي سازمان دامپزشكي كشور به دليل وظيفه قانوني و حفظ امنيت بهداشتي جامعه و امنيت اقتصادي پرورش دهندگان فعالانه در اين زمينه اقدامات ذيل را تاكنون انجام داده است ؛

1- طراحي و اجراي سيستم مراقبت (Surveillance)

2- پيگيري جدي گزارشات احتمالي

3- تهيه واكسن استرپتوكوكوزيس به شكل خوراكي و غوطه وري

4- تهيه ماده محرك سيستم ايمني ماهي

5- قرنطينه مزارع بيماري

6- تدوين استراتژي برخورد بيماري

پروژه (7) : پروژه تحقيقاتي مشترك سازمان دامپزشكي كشورو موسسه تحقيقات شيلات ايران

«مطالعه تجربي پاتوژنيسيته (Pathogenicity) ويروس عامل بيماري نكروز عفوني مراكز خونساز (IHN) در مراكز تكثير و پرورش ماهيان سردآبي كشور» بيماري (IHN) يكي ازبيماري هاي مهم ويروسي و اخطاركردني OIE بوده و درصد واگيري بالا و تلفات 100% در مراكز تكثير و پرورش قزل آلا را سبب مي شود .

اين بيماري ضررهاي اقتصادي فراواني را به مراكز تكثير و پرورش وارد ميسازد .عمده تلفات در لاروها و انگشت قدهاي قزل آلاي رنگين كمان ايجاد مي گردد .از برخي مراكز تكثير قزل آلاي كشور گزارش و اقدامات اوليه جهت جدا سازي و شناسايي اوليه عامل مولد صورت گرفته است، ولي هنوزمطالعات دقيق لازم براي بررسي ميزان آلودگي و شناسايي بيماريزايي (پاتوژنيسته) عامل بيماري صورت نگرفته است . مطالعات بعدي با روش ها و تكنيكهاي اختصاصي تشخيصي با روش هاي ايمونوهيستوشيمي Nested-PCR داراي نتايج مثبت قابل توجهي دركشور بود .در اين مطالعه هدف بررسي كانون هاي آلودگي و شناسايي آنها با متد هاي تشخيصي سرولوژيك و مولكولي همچون I.FATايمونو فلورسانس غير مستقيم و PCR دو مرحله اي بوده تا بعد از شناسايي اوليه كانون هاي آلوده با روش كشت سلولي ويروسي و مطالعه CPE عامل بيماري، نسبت به جداسازي ويروس عامل بيماري IHN و در نهايت تعيين حدت و بيماري زايي آن و در آينده نزديك، امكان سنجي تهيه و طراحي آنتي بادي منوكلونال اختصاصي عليه عامل مولد بيماري IHN و تهيه واكسن عليه IHN براي اولين بار در كشور با سرو واريته بومي ويروس IHN مورد بررسي قرار مي گيرد .

اهداف پروژه

1 – هدف اصلي :

تعيين وجود يا عدم وجود IHN در كشور و مطالعه بيماريزايي تجربي و شناسايي ويروس عامل بيماري IHN جداشده از نمونه هاي آلوده قزل آلاي رنگين كمان دركشور و ارائه يك روش استاندارد تشخيصي قطعي و سريع بيماري (براي اولين بار) در كشور

2 – هدف فرعي :

طراحي و تهيه منوكلونال آنتي بادي IHN و در ادامه بررسي امكان سنجي جهت طراحي و تهيه واكسن بيماري IHN با سرو واريته بومي دركشور مسئله اساسي، اهميت، ضرورت وتوجيه اقتصادي واجتماعي تحقيق :

بدليل اهميت فراوان بيماري IHN در بروز تلفات وخسارات اقتصادي مربوط به ضرر و زيان جبران ناپذيري را در زمان تكثير و بعد از آن در مراكز پرورش در لاروها و انگشت قدهاي ماهي قزل آلا ايجاد مي كند و از طرفي شيوع بيماري مسري IHN به طرق عمودي و افقي بر عدم كنترل دقيق آن بدليل عدم شناسايي مطمئن مراكز آلوده نياز به بررسي دقيق بيماريزايي مربوط مي باشد .اين بيماري از بيماري هاي مخاطره آميز در صنعت تكثير و پرورش ماهيان سردآبي بوده و همه ساله به دليل عدم تشخيص دقيق و به موقع دركشور شاهد ضرر هاي اقتصادي جبران ناپذيري هستيم كه مي توان با شناسايي مطمئن و دقيق كانون هاي آلوده دركشور از شيوع عامل بيماري جلوگيري نمود.

پروژه (8) :پروژه بررسي علمي علل تلفات اخير شماري از دلفين ها در سواحل جاسك (Striped dolphin)

دلفين ها جزء يكي از پستانداران دريايي مي باشند .يكي از راه هاي نجات دلفين هاي زنده به ساحل آمده اين است كه براي زنده نگه داشتن آنها بايد بدن آنها را خنك وپوست شان را مرطوب نگه داشت وبصورت جابجايي مكانيكي به قسمت هاي عميق دريا انتقال داده شوند .

دستورالعمل امداد و نجات اضطراري دلفين درساحل

به گل نشستن پستانداران دريايي در سواحل

همه ساله هزاران نهنگ، دلفين و پورپويز (پستانداران دريايي) به گل نشسته به صورت زنده يامرده، در نقاط مختلف سواحل دنيا پيدا مي شود .آنها ممكن است تنها بوده و يا در يك گروه چند تايي تا چند صد تايي قرار داشته باشند، و در حاليكه برخي از اين حيوانات ممكن است پير و سالخورده بوده و يا از سلامت كافي برخوردار نباشند، بسياري از آنها جوان وكاملا سالم هستند .اين اتفاق يك پديده و عارضه طبيعي بوده و از زمان هاي بسيار قديم نيز اتفاق افتاده است، اما دلايل و چگونگي رخداد اين اتفاق به يكي از بزرگترين رازهاي حل نشده و بي پاسخ حوزه دنياي جانوران تبديل شده است .

دلايل احتمالي بروز

توضيح و تفسير برخي از اين به گل نشستن ها بسيار ساده است، به عنوان مثال به صورت كاملاً معمول و ساده حيوان در دريا مي ميرد و لاشه آن توسط جريان جزر و مد دريا به ساحل آورده مي شود .

اما در به گل نشستن حيوانات زنده در كنار ساحل دريا اسرار آميز تر و پيچيده تر است و نظريه هاي مختلف بسياري براي توجيه و تفسير اين واقعه مطرح گرديده است :

1- يكي از اين نظريه ها تغيير ميدان مغناطيسي زمين در يك منطقه است، كه موجب از دست رفتن قدرت تشخيص هدايت حيوان درآن منطقه مي گردد، همچنين زلزله و طوفان هاي دريايي مي تواند چنين رخدادي راموجب شوند و يا باعث ايجاد اضطراب در حيوان ودر نتيجه برهم خوردن سيستم هدايت آن گردد .

2- عفونت مغز (سيستم اعصاب مركزي) مي تواند باعث ايجاد سردرگمي در حيوانات گردد .

3- سيستم هدايت صوتي سونار در اين حيوانات به دلايل مختلف گاها به صورت مطلوب كار نمي كند

4- ممكن است به صورت بسيار ساده حيوان مسير خود را گم كرده باشد و يا به دليل خستگي و يا بيماري، حيوان احساس كند نياز به استراحت در ساحل دارد .

5- در برخي موارد تمام گروه دلفين دچار مشكل و آشفتگي مي گردد و يا ممكن است يك گروه به دنبال يك سر دسته بيمار و يا سردسته اي كه مسير خود را گم كرده است به ساحل بيايند .

پيدا كردن پستانداران دريايي به گل نشسته در ساحل

در اغلب موارد پستانداران دريايي به گل نشسته در ساحل نمي توانند بدون كمك افراد به دريا بازگردند . چنانچه شما يك حيوان به گل نشسته درساحل را يافتيد در ابتدا نياز است تا به بررسي زنده يا مرده بودن آن بپردازيد، به صداي تنفس حيوان گوش دهيد (دقت داشته باشيد كه دربرخي از گونه هاي اين پستانداران دريايي فاصله بين دوتنفس گاهاً 10 الي 15 دقيقه به طول مي انجامد) همچنين شما مي توانيد باتوجه به حركات چشم و باز و بسته شدن پلك ها ، زنده يا مرده بودن حيوان را تشخيص دهيد .

چنانچه حيوان مرده بود، سازمان دامپزشكي كشور را مطلع ساخته و از دست زدن به لاشه حيوان خودداري نماييد .اگر حيوان زنده بود، پيش ازآنكه تلاشي براي كمك به راحت تر بودن حيوان نماييد با نزديكترين شبكه سازمان دامپزشكي در منطقه خود تماس حاصل فرماييد .

دستورالعمل ارائه شده در زير، به منظور استفاده در موارد لزوم، بسيار كلي وپايه اي بوده و بنابراين بهتر است درمواردي كه امكان استفاده ازكمك افراد كارآزموده در اين ارتباط وجود دارد، از آنها كمك بگيريد .

چگونه با يك حيوان زنده به گل نشسته در ساحل بايد برخورد كرد

الف) چه كارهايي بايد انجام داد .

در سريع ترين زمان ممكن باتماس با شماره تلفن هايي كه در زير ذكرشده است، با سازمان دامپزشكي كشور تماس گرفته و شبكه دامپزشكي محلي را از واقعه مطلع سازيد .

شماره تلفن سازمان دامپزشكي كشور (دفتر بهداشت ومبارزه با بيماري هاي آبزيان) 88966877-021 و 88962303-021

در سريع ترين زمان ممكن از سازمان دامپزشكي كشور درخواست كمك هاي تخصصي بنمائيد و در اين مسير با آنها نهايت همكاري را مبذول فرمائيد .

به افراديكه بدون اجازه سازمان هاي رسمي كشور (سازمان حفاظت محيط زيست و...) و بدون دانش كافي قصد برگرداندن حيوانات به دريا را دارند، اجازه اين كار را ندهيد و در سريع ترين زمان ممكن واحدهاي مسئول (سازمان محيط زيست، سازمان دامپزشكي، سازمان شيلات و پليس محلي و...) را از ماجرا آگاه سازيد .

تبصره :

بديهي است مسئوليت حفاظت از پستانداران دريايي با سازمان محيط زيست كشوراست و ذكر موارد مذكور صرفاً جهت اطلاع و پيشگيري از بيماري هاي آبزيان مي باشد.

براي اكثر پستاندران دريايي آمدن به ساحل و به گل نشستن درآن امري طبيعي نيست، بنابراين اجازه دهيد تا يك گروه تخصصي امداد در مورد اين مطلب كه آيا حيوان بيمار است ونياز به كمكهاي دامپزشكي دارد يا خير تصميم گيري نمايد .

پوست بدن حيوان را مرطوب نگاه داريد .

بادرست كردن يك سرپناه كمك كنيد تا حيوان به دور از نور آفتاب و در سايه قرار گيرد .

دم و باله هاي حيوان را خنك نگه داريد .

تماشاچيان را دور از محل به گل نشستن حيوانات نگاه داريد .

تلاش كنيد تا توليد اصوات اضافي به حداقل برسد .

سعي كنيد تا پشت حيوان (سمت بالايي بدن) رو به بالا قرار داشته باشد.(كمك كنيد تا حيوان به پهلوو ياپشت نخوابد)

لطفاً به نكات زير دقت كنيد

از ايستادن در فاصله بسيار نزديك به سر يا دم حيوان خودداري فرمائيد (زيرا ممكن است براي شما خطرناك باشد)

از كشيدن و يا فشار آوردن به باله ها، دم و سر حيوان خودداري كنيد .

مراقب باشيد تا سوراخ بالايي سر حيوان كه مسير تنفس آن مي باشد را نپوشاند .

اجازه ندهيد تا آب و يا شن به سوراخ بالاي سر حيوان (مجراي تنفسي آن) وارد شود .

از استفاده ازكرم هاي ضد آفتاب بر روي پوست بدن حيوان خودداري كنيد .

حيوان را بيش از اندازه لمس و دست كاري ننمائيد .

تصوير شماره 1 :حيوان به گل نشسته در ساحل، حتي در آب هاي سرد مستعد آفتاب سوختگي و افزايش دما و درجه حرارت بدن است، بنابراين بايد با استفاده از حوله خيس و آب، همانگونه كه در تصوير نشان داده شده است، بدن آن را مرطوب و سرد نگه داشت .

تصوير شماره 2 : در حالي كه منتظر رسيدن گروه امداد و نجات و دستگاههاي مسئول هستيد حيوان را سرد و مرطوب نگاه داريد .دلفين ها در مناطق گرمسير و در خارج از آب به سرعت دچار افزايش دما بدن و آفتاب سوختگي مي شوند .شما با فراهم كردن يك سايه بان و پاشيدن آب به صورت متناوب برروي بدن حيوان مي توانيد در حفظ جان آن بسيار موثر و مفيد باشيد .تنها توجه داشته باشيد كه درهنگام پاشيدن آب بر روي بدن حيوان آب را به داخل سوراخ بالاي سر حيوان نريزيد و همچنين كمك كنيد تا به هيچ وجه مسير اين سوراخ كه مجراي تنفسي حيوان است مسدود نشود .(چون اين جانور پستاندار بوده و با شش تنفس مي كند)

اين راهنما صرفاً در جهت استفاده مناسب در هنگام برخورد با موضوعات مشابه به منظور نجات دلفين در ساحل و ايجاد فرصت كافي براي رسيدن تيمهاي فني تخصصي و امكان فراهم آوردن مطالعات دقيق علمي به منظوراظهار نظر متقن مي باشد .

دفتر بهداشت و مبارزه با بيماريهاي آبزيان