دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر دانشکده منابع طبیعی دریا گروه شیلات

تاریخچه گروه شیلات

گروه شیلات دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر یکی از قدیمی‌ترین گروه‌های تخصصی در زمینه علوم شیلاتی در منطقه کشور می‌باشد که در استان پهناور خوزستان با پتانسیل‌های فراوان شیلاتی واقع شده است. این استان دارای اکوسیستم‌های آبی بسیار متنوع آب شیرین و دریایی و نیز صنایع مختلف شیلاتی و دریایی اعم از صید و صیادی، آبزی‌پروری، فرآوری محصولات شیلاتی و غیره است. وجود رودخانه های مهم همچون کارون، کرخه، هندیجان، جراحی، دز و مارون و نیز دریاچه های سدهای احداث شده بر روی این رودخانه‌ها تنوع ویژه‌ای به منابع آبی دارای قابلیت بهره‌برداری شیلاتی در این استان بخشیده است. در این استان تالاب‌های بین‌المللی شادگان و هورالعظیم واقع شده‌اند که از اکوسیستم‌های آبی منحصر بفرد است که در نتیجه زندگی بسیاری از افراد بومی این استان را به علوم شیلاتی در این منابع آبی وابسته می‌سازد. همچنین وجود خورموسی و سواحل دریایی استان در مجاورت خلیج فارس و دسترسی به مرزهای آبی بین المللی مشترک، امکان دست‌یابی و بهره‌وری شیلاتی بسیار زیادی را در این استان ایجاد می‌نماید. لذا موقعیت استراتژیک از یک سو و وجود ذخایر با اهمیت آبزیان به دلیل وسعت و تنوع بسیار زیاد منابع آب شیرین، مصبی و دریایی در این استان فرصت‌های مطالعاتی بسیار گسترده و متنوعی را در اختیار دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی جهت برطرف نمودن هریک از نیازها و چالش های شیلاتی کشور، قرار می دهد.

گروه از سال 1377 با جذب دانشجو در رشته مهندسی منابع طبیعی – شیلات در مقطع کارشناسی فعالیت خود را آغاز نمود و در سال 1385 مقطع کارشناسی، در دو گرایش تکثیر و پرورش آبزیان و بوم شناسی آبزیان شیلاتی اقدام به جذب دانشجو نمود. مقطع کارشناسی ارشد شیلات نیز از سال 1383 راه اندازی و از سال 1385عنوان این رشته به تکثیر و پرورش آبزیان تغییرنام یافته است. در حال حاضر گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی دریا در مقطع کارشناسی ارشد در 4 گرایش شامل تکثیر و پرورش آبزیان، بوم‌شناسی آبزیان، فرآوری محصولات شیلاتی و صید و بهره‌برداری آبزیان اقدام به جذب دانشجو می نماید. همچنین گروه شیلات در مقطع دکتری در سال 1390 با راه اندازی رشته تکثیر و پرورش آبزیان اقدام به جذب دانشجو نمود و در ادامه در سال 1396 اقدام به راه اندازی رشته بوم شناسی آبزیان در این مقطع کرد. همچنین از سال 1398 موفق به دریافت مجوز راه اندازی رشته دکتری تغذیه آبزیان گردید که بعنوان اولین گروه مجری این رشته در کشور محسوب می‌گردد.

1- تکثیر و پرورش آبزیان :

در یک گروه بندی کلی می­توان آبزیان را به انواع سخت پوستان و نرم تنان، سردآبی (مانند قزل­آلا)، گرم­آبی (مانند کپورماهیان)، ماهیان زینتی و دریایی تقسیم­بندی نمود. شهرستان خرمشهر با توجه به دسترسی به منابع آبی شیرین و دریایی و موقعیت جغرافیایی خاص، می­تواند در بخش‌های مذکور فعالیت نماید؛ امکانی که در دیگر دانشگاه­های کشور وجود ندارد. هدف گروه شیلات از طراحی و راه اندازی این گرایش اهتمام در جهت تمرکز بر پژوهش در زمینه شناسایی گونه های جدید آبزیان دریایی (اعم از جانوران و گیاهان دریایی) مناسب جهت تکثیر و پرورش و معرفی آنها به آبزی پروران، شناخت جنبه های مختلف تولیدمثل جهت کسب موفقیت بیشتر در تکثیر آبزیان دریایی و بهینه سازی شرایط لازم جهت پرورش آنها است. شناخت ذخایر آبزیان دریایی با استفاده از روشهای ژنتیک مولکولی و تمرکز بر زیست فناوری آبزیان پرورشی جهت بالابردن راندمان تولید، پژوهش در مورد پارامترهای مرتبط با تغذیه آبزیان و ساخت جیره های غذایی مناسب برای آبزیان گوناگون در مراحل مختلف رشد و تکامل، آموزش و تربیت نیروهای تخصصی در کلیه موارد مطرح شده، جهت بهره برداری بهینه از ذخایر ارزشمند خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر.

2- بوم­شناسی آبزیان شیلاتی:

کارشناسان این گرایش به بررسی و مطالعه ویژگی‌های محیط آبی، بیولوژی آبزیان از جمله فعالیت های رشد، تولید مثل، تغذیه آبزیان و شناسایی فعالیت های طبیعی موجودات زنده آبزی می پردازند. حفظ گونه‌های با ارزش اقتصادی، حفظ و مدیریت منابع ژنتیکی و تنوع گونه­ای آبزیان، بیولوژی تکثیر و پرورش آبزیان و مسائل مربوط به آن از جمله بازسازی ذخایر از جمله دستاوردهای این رشته خواهد بود. دانشجویان در طی دوران تحصیل خود فرصتها و امکانات بسیار زیادی را جهت انجام مطالعات تخصصی در زمینه‌های مختلفی همچون کاربردی کردن مطالعات اکولوژیک و تعیین ظرفیت‌های تولید اکوسیستم‌های مختلف آبی، پایش مستمر اکوسیستم‌های مهم آبی، تعیین اثرات صید گونه‌های مختلف بر زنجیره غذایی اکوسیستم‌های آبی، شناخت تنوع زیستی اکوسیستم‌های مختلف آبی، انجام مطالعات رفتار تغذیه‌ای آبزیان اقتصادی برای تعیین اثرات صید این گونه‌ها بر زنجیره غذایی و حفظ تنوع‌زیستی، تعیین اثرات ورود گونه‌های مهاجم به اکوسیستم‌های آبی و راه‌های مبارزه با آن و نیز تعیین مناطق حساس شیلاتی را در این دانشگاه خواهند داشت. همچنین متخصصین این گرایش بستر لازم را برای آشناسازی متخصصین شیلاتی با آبزیانی که می­توانند بهره‌برداری اقتصادی مناسب داشته باشند فراهم می سازند.

3- فرآوری محصولات شیلاتی:

هر کجا بهره‌برداری یا تولید آبزیان وجود دارد، فرآوری نیز نیاز است و وجود دارد. در استان خوزستان و استان‌های همجوار کارخانه‌جات فرآوری آبزیان و سردخانه‌های زیادی وجود دارد که علاوه بر نیار به نیروی کار متخصص، زمینه تحقیقاتی گسترده­ای برای دانشجویان این گرایش فراهم می­کند؛ به­ویژه آنکه در دانشگاه­های دیگر استان خوزستان این گرایش وجود ندارد. متخصصین این رشته می­توانند در زمینه­های زیر فعالیت نمایند: صنایع تبدیلی و تولید انواع محصولات جانبی خوراکی و صنعتی (کتلت ماهی، بستنی ماهی، چسب ماهی، ژلاتین ماهی، ...) از آبزیان پرورشی و صید شده، تولید مواد مورد نیاز صنایع و فعالیت­های دیگر نظیر تولید روغن و پودر ماهی از آبزیان غیرخوراکی و ضایعات ماهیان خوراکی، بهبود روش­های انجماد و نگهداری آبزیان و افزایش زمان ماندگاری و کیفیت آنها.

4- صید و بهره‌برداری آبزیان:

وجود حدود 5800 کیلومتر خط ساحلی در شمال و جنوب ایران از یک سو و امکان دستیابی به آب های بین المللی که در سیستم حقوقی بین الملل جز منابع مشاع جهانی می باشند از سوی دیگر این امکان را مهیا نموده است تا بتوان توجه ویژه ای را در سیاست های کلی توسعه و بهبود امنیت غذایی به استفاده بهینه و البته پایدار از این منابع با استفاده از صنعت صید و بهره برداری داشت. علاوه بر این با توجه به نقش مهم آن به طور مستقیم و نیز غیر مستقیم در اشتغال و درآمد زایی استفاده بیش از پیش از پتانسیل های موجود در این زمینه در سیاست های توسعه ای می تواند نقش بسزایی در اشتغال و نیز افزایش درآمدهای حاصل از آن داشته باشد. در این بین ذخایر آبزیان جنوب در کشور به عنوان رکن اساسی تولید و اشتغال برای زیر بخش شیلات کشور در زمینه صیادی محسوب می شوند. علاوه بر این وجود طیف وسیعی از صنایع پایین دست این صنعت (به طور مثال و جود بیش از 450 کارخانه و واحد فرآوری و انجماد) به طور غیرمستقیم نیز سهم بسزایی در تولیدات و ایجاد اشتغال کشور ایفا می کنند. نظر به نقش مهم دانشگاه ها در تربیت نیروی انسانی متخصص و نیز گسترش علوم و تکنولوژی های نوین، عدم وجود رشته تخصصی صید و بهره برداری آبزیان در مقطع تحصیلات تکمیلی در هیچ یک از دانشگاه های جنوب و جنوب غرب کشو، لزوم آموزش و تعلیم متخصص در این خوزه را بیان می نماید.

منبع: https://natural.kmsu.ac.ir/fa/page/561/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87-%D8%B4%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AA