رودخانه‌های مازندران دیگر ماهی ندارد
رودخانه‌های مازندران دیگر ماهی ندارد
استان مازندران به سبب دارا بودن آب و هوایی مناسب و ریزش‌های جوی فراوان، دارای 130رودخانه كوچك و بزرگ است كه با وجود نقش حیاتی، متاسفانه در سال‌های اخیر ورود انواع فاضلاب‌ها، آلودگی‌های شهری و روستایی و آلودگی‌های كشاورزی و صنعتی موجب آلوده‌شدن رودخانه‌های استان شده و به طور مستقیم و غیرمستقیم اثرات سوئی را بر حیات آبزیان وارد می‌كند، به طوری كه موجب تخریب زیستگاه‌ها و مكان‌های تخم‌ریزی آنها شده است، ضمن این‌كه اثرات سوء این مواد خطرناك و سمی به موجودات زنده دیگر كه از جانوران مسموم تغذیه می‌كنند نیز انتقال می‌یابد.
تجمع آلودگی‌ها در پایین‌دست
یك استاد دانشگاه علوم و تحقیقات استان مازندران با بیان این‌كه رودخانه‌ها از بالادست جاری شده و به سمت پایین و دریا سرازیر می‌شود، به جام‌جم می‌گوید: در بالادست تقریبا آلودگی وجود ندارد، اما هر چه آب به سمت پایین جریان می‌یابد، به دلیل وجود مراكز جمعیتی شهری و روستایی، بیشتر اراضی كشاورزی، مراكز صنعتی و سایر عوامل انسانی و طبیعی بر آلودگی آن افزوده می‌شود.
قدرت‌الله ایاز به سه منبع آلودگی رودخانه‌ها اشاره می‌كند و می‌افزاید: ورود انواع فاضلاب‌ها، پسماندها و آلودگی‌های شیمیایی و میكروبی شهری، روستایی، صنعتی و كشاورزی یكی از منابع مهم آلوده‌شدن رودخانه‌هاست كه در این میان آلودگی‌های ناشی از سموم و آفات كشاورزی قابل برآورد نیست، اما به دلیل بی‌تاثیرشدن تدریجی آفات و سموم و ضرورت استفاده بیشتر از آنها و جذب كمتر در طبیعت، میزان ورود آن به رودخانه‌ها روز به روز در حال افزایش است.
وی به دخالت‌های انسان در رودخانه‌ها نیز به عنوان دومین عامل آلودگی و اختلال رودخانه‌ها اشاره می‌كند و می‌افزاید: طرح‌های مهندسی رودخانه مانند ساخت پل روی رودخانه و ایجاد سد در پایین‌دست، موجب ایجاد اختلاف ارتفاع و تغییر كیفیت آب می‌شود و افزون بر آلوده‌كردن رودخانه موجب مرگ آبزیان نیز می‌شود.
این كارشناس محیط‌زیست، دخالت‌های طبیعت را سومین عامل آلودگی رودخانه‌ها عنوان و تصریح می‌كند: از غرب به شرق از میزان بارش كاسته می‌شود كه همین موضوع موجب كم‌آبی رودخانه‌ها در شرق و آلودگی بیشتر آنها می‌شود. این در حالی است كه بارندگی زیاد نیز به دلیل بهره‌برداری بیش از حد از جنگل‌ها، سبب فرسایش خاك و ورود آن به صورت رسوب به رودخانه و آلودگی آن می‌شود. ایاز با بیان این‌كه رودخانه‌ها قدرت پالایش و ترمیم‌كنندگی خود را دارد، تاكید می‌كند: اما زمانی كه آلودگی بسیار زیاد شود، این توان و قدرت را از دست می‌دهد و در ماهیت و كارایی آنها اختلال ایجاد می‌شود.
وی با بیان این‌كه رودخانه‌های ناحیه مركزی استان به دلیل وجود مراكز جمعیتی شهری و روستایی و كارخانجات فراوان، نسبت به دیگر رودخانه‌های استان آلوده‌تر است، می‌گوید: به طور مثال رودخانه سیاهرود كه از بالادست قائمشهر سرچشمه می‌گیرد، به دلیل كوتاه‌بودن مسیر، توانایی پالایش و ترمیم خود را ندارد. این در حالی است كه آلودگی‌های زیادی نیز به این رودخانه وارد می‌شود.
مدیرعامل شركت مشاوره توازن محیط‌زیست استان مازندران در عین حال معتقد است: به كار بردن اصطلاح آلودگی برای رودخانه، اصطلاح مناسبی نیست و در واقع باید از اصطلاح اختلالات اكولوژیكی و تغییرات ریخت‌شناسی و تنزل كیفیت آب نام برد كه به دلیل ریختن پسماندها و فاضلاب و دستكاری انسانی به منظور اجرای طرح‌های عمرانی برای استحصال آب روی می‌دهد.
حال چه باید كرد؟
ایاز به راهكارهای رفع آلودگی رودخانه‌ها اشاره می‌كند و می‌گوید: مهم‌ترین و بهترین راهكار، اجرای طرح مدیریت یكپارچه و تلفیقی رودخانه‌هاست، به طوری كه دستگاه‌های اجرایی مانند آبخیزداری، آب منطقه‌ای، محیط زیست و شیلات به صورت مشترك طرح‌هایی را ارائه و اجرا كنند تا هم در هزینه و امكانات صرفه‌جویی و هم تصمیم درستی اتخاذ و اجرا شود.
وی به اجرای طرح مدیریت پسماند، آموزش همگانی به شهروندان، گردشگران و كاركنان دستگاه‌های مربوط نیز به عنوان دیگر عامل كاهش آلودگی رودخانه‌ها اشاره می‌كند و می‌افزاید: دهانه رودخانه‌ها نباید بسته یا آلوده باشد، بنابراین نباید با اجرای طرح‌هایی مانند سدسازی بسته و محدود شود.
این استاد دانشگاه پایش كیفی و كمی دائم آب رودخانه‌ها را نیز از دیگر راهكارهای ضروری عنوان و تصریح می‌كند: نمونه‌گیری از پایگاه‌ها و سنجش كیفیت و كمیت آب و نظارت برآن به منظور حفظ استانداردهای زیست محیطی و ممانعت از گسترش آلودگی برای استمرار حیات آبزیان باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به نابودی حیات بسیاری از آبزیان و ماهی‌های رودخانه‌های استان یادآور شد: این در حالی است كه امروزه برای جبران این كاستی و تكثیر مصنوعی ماهی، هزینه‌های زیادی می‌شود، هرچند راهكاری كه به این منظور استفاده می‌شود، علمی و قابل قبول نیست، چراكه در این طرح ماهی‌ها از دریا (آب شور) به رودخانه ( آب شیرین ) منتقل و در پایین دست رودخانه رها می‌شود كه این باعث مرگ زودرس آنها می‌شود.
رودخانه‌های استان در معرض نابودی
مدیركل حفاظت محیط زیست مازندران نیز با بیان این‌كه اكنون معضل سرازیر شدن انواع زباله، پسماند و فاضلاب‌های خانگی و صنعتی به رودخانه‌های استان كه در نهایت به دریا منتهی می‌شود، مهم‌ترین دغدغه مسئولان محیط زیست استان است به فارس می‌گوید: به دلیل مشكلات زیست محیطی، دیگر تكثیر طبیعی انواع ماهیان دریایی در رودخانه‌های شیلاتی منتهی به دریای خزر صورت نمی‌گیرد.
هرمز محمودی راد، نبود سیستم‌های پیشرفته جمع‌آوری فاضلاب در شهرها و روستاها را از عمده‌ترین دلایل سرازیر شدن انواع فاضلاب‌ها به رودخانه‌های استان عنوان می‌كند و می‌افزاید: معتقدم در این بخش فرهنگ رفتار اجتماعی در حفاظت از محیط زیست نهادینه نشده است.
وی با بیان این‌كه آب منطقه‌ای بدون رعایت مقولات زیست‌محیطی به احداث سدهای اصلی و فرعی اقدام می‌كند، می‌افزاید: توقع داریم مشاوران آب منطقه‌ای نسبت به رعایت مسائل زیست محیطی رودخانه‌ها، از مشاوره محیط زیست بهره بگیرند.
محمودی راد بر اهتمام همه شهروندان و مسئولان دستگاه‌های اجرایی نسبت به حفاظت از منابع طبیعی و رودخانه‌ای استان تاكید و خاطرنشان می‌كند: آلودگی رودخانه‌ها موجب آلودگی منابع آبی زیرزمینی می‌شود و این مسأله می‌تواند بر سلامت شهروندان تاثیرات منفی داشته باشد.
مدیركل حفاظت محیط زیست مازندران با ابراز نگرانی از روند روبه رشد آلودگی شریان‌های آبی استان، می‌گوید: طرح مهندسی رودخانه‌های استان در حال انجام است كه به نظر می‌رسد به كندی پیش می‌رود.
محمودی‌راد همچنین پایش رودخانه‌ها را از دیگر اقدامات محیط زیست برای جلوگیری از آلودگی عنوان می‌كند و می‌افزاید: این اقدام با نصب دستگاه پایش رودخانه‌های هراز و تجن انجام می‌شود و مقرر شد تا سه رودخانه شیلاتی دیگر استان نیز به این دستگاه مجهز شود.رودخانه‌های مازندران دیگر ماهی ندارد.
فاطمه مراد زاده - گروه ایران
