مرواريد سياه درياي خزر به گل نشست /گ

اما اين روزها اخبار ناگواري از اين محصول به گوش مي‌رسد که بيانگر توليد محصولات بي‌کيفيت و تقلبي توسط کشورهاي ديگر و رکود بازار اين محصول با ارزش است.

خاويار روزگاري بهترين و پرسود ترين صادرات و سوغات ايران به شمار مي‌رفت ولي چند سالي است که صادراتش در حال آب رفتن است و متاسفانه مدتي است به خاطر کاهش توليد خاويار درياي خزر، برخي کشورها مانند چين پايشان به اين بازار باز شده و با استفاده از برند معروف خاويار درياي خزر، در بازارهاي جهاني سودآوري مي‌کنند. طبق معمول کارشناسان معتقدند عملا نتوانسته ايم ميراث دار با ارزشي براي اين محصول با ارزش درياي خزر باشيم و تا موقعي که ما نتوانيم، ديگران به بهترين نحو از اين موضوع استفاده مي‌کنند. به گفته متخصصان، چين، آمريکا و فرانسه از جمله کشورهايي هستند که با ضعف ايران در توليد خاويار، به دنبال گرفتن بازار اين محصول در جهان هستند. ارسلان قاسمي مديرعامل اتحاديه سراسري شرکتهاي تعاوني تکثير و پرورش ميگو، ماهي و آبزيان هم در جديدترين اظهار نظر خود تاکيد کرده است که چيني‌ها با دانش بومي ايران موفق به توليد 100 تن خاويار پرورشي شده‌اند!

وي مي‌افزايد: توليد خاويار دريايي ما در 15 سال گذشته از سالانه 300 تن به 3 تن کاهش پيدا کرده و توليد خاويار پرورشي ايران هم طي 8 سال گذشته حدود 30 کيلو بوده! در حالي که چيني‌ها سالانه حدود 100 تن توليد خاويار پرورشي داشته‌اند. قاسمي در عين حال معتقد است دانش فني اين کار به طور انحصاري در اختيار ايران است ولي چيني‌ها مقداري از اين دانش را توسط ايراني‌ها و همچنين با کمک روسيه ياد گرفته اند ولي آن را بومي کرده‌اند.

در اين ميان طبق معمول بهانه‌هايي براي کاهش توليد خاويار ايران مطرح مي‌شود؛ بهانه‌هايي مانند عدم حمايت دولت يا ضعف نظارت بر سواحل و چشم پوشي از صيد غيرمجاز. در اصل موضوع هيچ تفاوتي به وجود نمي‌آيد زيرا نتيجه آن رونق صيد قاچاق ماهيان خاوياري و لطمه به ذخاير طبيعي اين ماهيان شده است. خاوياري که روزي مي‌گفتند مي‌تواند جايگزيني مناسب براي صادرات نفت باشد و در ساليان نه چندان دور بيش از 300 تن از اين محصول گران قيمت از ايران صادر مي‌شد، حال به مرز نابودي رسيده و سالانه حدود يک تن از آن به خارج صادر مي‌شود.بهروز کاکاوند مديرعامل صندوق توسعه صادرات آبزيان ايران تنها راه علاج را در نظارت صحيح شيلات و واگذاري تصدي گري به بخش خصوصي مي‌داند و مي‌گويد: عذر بدتر از گناهي که برخي مسئولين در جلسات مختلف مي‌آورند اين است که مثلا ما بنزين نداريم که قايقهاي بخش حراست در دريا فعال باشند! وي ادامه مي‌دهد: از سالها پيش مکاتبه و رايزني کرده‌ايم که کارها را به بخش خصوصي واگذار کنيد و خودتان هم نظارت داشته باشيد. ما هم تعهد مي‌دهيم آن 30 تن خاويار را که قبلا توسط خود صيادان و بخش خصوصي انجام مي‌شد را به عنوان حداقل توليد حفظ کنيم و سپس آن را افزايش دهيم. با اين کار جلوي قاچاق خاويار هم گرفته مي‌شود. مديرعامل صندوق توسعه صادرات آبزيان ايران يادآور شد: کسي که بايد جوابگوي صيد باشد و کارها را انجام دهد صيادان هستند ولي متاسفانه تنها کساني که از هيچ چيز خبر ندارند همين صيادانند. معلوم نيست چه کسي در اين مملکت خاويار صيد مي‌کند و چه کسي صادر مي‌کند؟ الان هم که آقايان بايد پاسخگو باشند کسي پيدا نمي‌شود. مديرعامل صندوق توسعه صادرات آبزيان در ادامه يادآور مي‌شود که همين الان اگر خاويار در دستمان باشد، از آمريکا و کانادا و بيش از 100 کشور مشتري داريم ولي چيزي براي عرضه نيست. وقتي هم مشتريان جهاني متوجه شوند اجناس قلابي با برند خاويار درياي خزر در بازار عرضه مي‌شود، ديگر به خاويار ايران هم اطمينان نمي‌کنند. آن وقت اگر ما وضعيت توليد خاويار پرورشي و خاويار دريايي خود را هم سروسامان بدهيم ديگر بازاري در اختيار نخواهيم داشت چون بازار جهاني اعتماد خودش را به خاويار ايران از دست داده است. گران ترين خاويار که معروف به خاويار بلوگا است به رنگ سياه نيست بلکه همانند الماس روشن است که به آن الماس ايراني مي‌گويند. براي خريد هر کيلو آن بايد چيزي بيش از 5000 دلار پرداخت کرد. 25 درصد از چربي خاويار کلسترول و 75 درصد آن را لستين تشکيل مي‌دهد. پروتئين موجود در خاويار متشکل از اسيدهاي آمينه آرژنين، هيستامين، ايزولوسين، ليزين و ميتونين است و گفته مي‌شود اين نوع خاويار کمتر به صورت اصل در داخل کشور پيدا مي‌شود اما برخي قيمت‌هاي موجود در فضاي مجازي نشان مي‌دهد که هم‌اکنون قيمت هر کيلوگرم خاويار 2 ميليون و 900 هزار تومان است تا 4 ميليون و 120 هزار تومان است.

يک پرورش‌دهنده ماهي خاوياري گفت: امسال خاويار ايران کيلويي 1600 يورو ( معادل 6.5 ميليون تومان) در بازارهاي جهاني فروخته شد که ارزآوري مناسبي براي کشور به همراه داشت.

محمد تقي برخورداري اولين پرورش‌دهنده ماهي خاوياري در کشور در خصوص پرورش ماهيان خاوياري مي‌گويد: در اين واحد توليدي امسال حدود 80 کيلوگرم خاويار به قيمت کيلويي 1600 يورو به کشورهاي اروپايي صادر کرده است.

وي با بيان اينکه خاويار در ايران مشتري چنداني ندارد اما صادرات آن باعث ارزآوري مي‌شود اضافه مي‌کند: پرورش ماهي در مناطق مختلف ايران به استفاده بهينه از امکانات مي‌انجامد. از سوي ديگر توانمندي ايران در پرورش ماهيان خاويار بسيار بالاست و مي‌توانيم تمام بازارهاي جهاني اين محصول را تسخير کنيم.

اين کارآفرين برتر بخش کشاورزي که در استان قم مشغول به پرورش اين گونه ماهي است مي‌گويد: توانستيم در مرحله اول 24 کيلوگرم خاويار استحصال کنيم و با توجه به اينکه در آن زمان با صادرات اين محصول موافقت نمي‌شد خاويار را در ايران فروختيم تا اينکه در سال 84 براي اولين بار به دوبي گوشت ماهي خاويار صادر شد. برخورداري با بيان اينکه در سال 88 رکورد جهاني سن پرورش ماهي خاويار را پايين آورديم و آن را صادر کرديم مي‌افزايد: سال 90 و 91 براي اولين بار حدود 40 کيلوگرم خاويار بلوگا به اروپا صادر کرديم و امسال نيز حجم صادرات به اين قاره 80 کيلوگرم بوده است.

به اعتقاد کارشناسان در مجموع ظرفيتي در حد سالانه 6 تا 7 تن مصرف در بازار جهان وجود دارد که بخشي از آن از کشورهاي توليدکننده خاويار تامين مي‌شود. کشورهاي اروپايي به علاوه چين و ايران و همچنين برخي کشورهاي آمريکايي هستند که خاويار توليد مي‌کنند. قيمت اين خاويار هم متفاوت است. براي اين که بتوانيم قيمت را تعيين کنيم، بايد توليد کشورها را با گونه‌اي که پرورش مي‌دهند، در نظر بگيريم و محاسبه کنيم. از آنجا که ما هميشه عنوان توليدکننده بهترين خاويار جهان را يدک مي‌کشيديم و به ذخاير طبيعي درياي خزر دسترسي داشتيم حتي زماني که کنوانسيون سايتس براي کشورهاي حاشيه درياي خزر سهميه توليد و صادرات تعيين مي‌کرد، ايران بيشترين سهميه را دريافت کرد. بنابراين توليد خاويار پرورشي در کشور ما شايد مقداري ديرتر از آنچه انتظارش را مي‌رفت، شروع شد. درحال‌حاضر 3 سال است که خاويار پرورشي هم درايران به مرحله توليد رسيده است. ابتدا در مقادير محدود به صورت آزمايشي وارد بازار شد. اما در سالهاي اخير، ميزان آن بيشتر شده تا جايي که به عنوان يک محصول صادراتي مطرح شده است. خوشبختانه همان‌طور که خاويار طبيعي ايران از شهرت بين‌المللي برخوردار بود، خاويار پرورشي ايران هم از همان پشتوانه بهره‌مند شده است. به دليل دسترسي ما به مناطق مجاور درياي خزر و بهره‌برداري از شرايط نزديک به طبيعت، خاويار توليد شده در ايران از کيفيت بسيار بالايي برخوردار است. گونه‌هايي که در بسياري از کشورها پرورش داده مي‌شود، گونه‌هاي بومي درياي خزر نيستند. برخي از آنها گونه‌هايي هستند که زودتر به دوران بلوغ مي‌رسند و از آنجا که هرچه زمان قبل از بلوغ بيشتر باشد، حجم سرمايه مورد نياز بيشتر مي‌شود، برخي از کشورها ترجيح داده‌اند از آنها استفاده کنند. اما گونه‌هايي که ما در حال پرورش آن هستيم، گونه‌هاي بومي منطقه درياي خزر به ويژه خاويار فيل ماهي است که بيشترين حجم پرورش را دارد و خاويار به‌دست آمده از آن با نام بلوگا گران‌ترين محصول غذايي در جهان محسوب مي‌شود. خوشبختانه 2 ويژگي مجاورت درياي خزر و آب و هواي مطلوب، و البته مهارت نيروي انساني به ويژه خاويارسازان ايراني باعث شده تا بهترين خاويار جهان در ايران توليد شود. اين تلاش‌ها اگر چه قابل ستايش است اما در دستيابي به اهداف از پيش تعيين شده با چالش‌هايي نيز رو به روست و يکي از اين چالش‌ها ورود خاويار پرورشي و بي‌کيفيت ديگر کشورها و تلاش براي به دست آوردن بازارهاي جهاني به شيوه‌هاي مختلف است.

ويتنام يکي از کانون‌هاي اين کار است.

تلاش ويتنام براي تسخير بازار خاويار جهان

پرورش‌دهندگان ماهي استروژن (ماهي خاويار) در کشور ويتنام مي‌گويند خاويار توليدي‌شان را به زودي جايگزين خاويار درياي خزر خواهند کرد. به تازگي پرورش نوعي گونه ماهي استروژن موسوم به «استرلياد» در ويتنام رشد قابل توجهي داشته است.

خاويار به دست آمده از اين ماهي از نوع طلايي است که «تا کيلويي 100000 دلار» فروخته مي‌شود. اين در حالي است که خاويار سياه به دست آمده از فيل ماهي (ماهي بلوگا) درياي خزر «کيلوگرمي 5000 الي 10000 دلار» ارزش دارد. «لو آنه داک»، تاجر خاويار از کشور ويتنام، مي‌گويد قصد دارد «خاويار توليدي ويتنام» را با قيمتي مناسب بر سر سفره‌هاي مردم کُل کشور‌هاي جهان، به خصوص روسيه، بياورد: «اگر بتوانيم خاويارمان را به روسيه بفروشيم - جايي که واقعاً خاويارشناس هستند - آن وقت مردم متوجه خواهند شد که محصول توليدي ما کيفيت بالايي دارد.» اين کارآفرين 36 ساله - که خود دانش‌آموخته کشور روسيه است - موفق شده در ابتداي کار با يک واردکننده روسي قراردادي را امضا کند که به موجب آن در سال 2015 «بين دو تا چهار تُن خاويار به روسيه خواهد فرستاد.با اين همه بعضي از توليدکنندگان مواد غذايي دريايي ويتنامي مي‌گويند سقوط ارزش روبل،‌ واحد پول روسيه، خبر خوشي براي صادرات خاويار ويتنام نيست. خاويار يک ماده غذايي گران‌قيمت و لوکس است که توليد آن هم اينک با بحران مواجه شده است. حجم توليد خاويار وحشي در سال‌هاي اخير به شدت کاهش يافته است، در دهه 1970 ميلادي چيزي حدود 3000 تُن خاويار وحشي در جهان توليد مي‌شد، رقمي که هم‌اينک به حدود صفر رسيده است. صيد بيش از حد فيل ماهي در درياي خزر به علاوه آلودگي آب‌هاي اين منطقه جمعيت فيل ماهي درياي خزر را با خطر انقراض روبرو کرده است. در حال حاضر کشور ايتاليا، با چندين دهه سابقه پرورش ماهي استروژن، در جايگاه نخست توليدکنندگان خاويار پرورشي ايستاده است. کشور ويتنام نيز به عنوان يک تازه‌وارد به اين صنعت پرسود وارد شده است.«لو آنه داک» هم اينک مالک 500000 قطعه ماهي استروژن در شش حوضچه پرورش ماهي در ويتنام است. تمامي اين ماهي‌ها در آبگيرهاي اجاره‌اي سدهاي هيدروليکي متعلق به دولت کمونيستي ويتنام نگهداري مي‌شوند. داک مي‌گويد در سال گذشته ميلادي موفق شده از ماهي‌هاي خود حدود پنج تُن خاويار پرورشي استحصال کند. وي تصريح مي‌کند که هدف نهايي کسب و کارش رسيدن به ميزان توليد 100 تُن خاويار پرورشي در سال است. در ويتنام خاويار توليدي داک اين روزها زينت بخش سفره‌هاي رنگين هتل‌هاي پنج‌ستاره و بزم‌هاي ديپلمات‌ها و مقام‌هاي طراز اول کشور شده است. با اين همه، به گفته «ساکال فوئنگ»، سرآشپز هتل «سوفيتل سايگون پلازا»، کيفيت خاويار پرورشي ويتنام نسبت به نمونه وحشي صادراتي روسيه و ايران جايگاه نازلتري دارد: «البته اين نوع خاويار در مقايسه با نمونه‌ يافت شده در روسيه يا ايران دانه‌هاي کوچکتري دارد، اما از لحاظ کيفيت و طعم خيلي نزديک است.» در خصوص تاريخچه پيدايش خاويار پرورشي صحبت‌هاي کارشناسان شنيدني و آگاه کننده است. به گفته ناصر اوکتايي، معاون مدير بازرگاني شرکت مادرتخصصي خدمات کشاورزي با کم شدن ذخاير امنيتي ماهيان خاويار طبيعي، بحث پرورش ماهيان خاوياري در جهان مطرح شد چراکه برداشت يکسويه از ماهيان خاويار طبيعي، بدون پرداختن به بازسازي ذخاير، خطر بزرگي براي ماهيان خاوياري در پي داشت. بنابراين به همان نسبت که از حجم توليد و تجارت خاويار طبيعي کم شد، توليد خاويار پرورشي گسترش يافت تا جايي که از حدود 4 سال پيش، عرضه خاويار طبيعي در بازار متوقف شد و بازار کاملا در دست خاويار پرورشي قرار گرفت. وي در چرايي علت اين اتفاق مي گويد: علت اين بود که درياي خزر يک درياي بسته‌اي است و به درياي آزاد راه ندارد. اگر از منابع مجموعه آبي به درستي برداشت نشود و فرصت کافي براي بازسازي داده نشود، ذخاير آن تخليه خواهد شد. اين اتفاقي است که در 2 دهه گذشته براي درياي خزر پيش آمد. هر روز از حجم ذخاير ماهيان خاوياري اين دريا کاسته شد تا در نهايت در سال 1998(1379) کنوانسيون بين‌المللي حفاظت از گونه‌ها جانوري و گياهي در حال انقراض، ماهيان خاوياري را در رده ماهيان در معرض خطر انقراض طبقه‌بندي کرد و در نتيجه تجارت محصولات اين ماهيان تحت نظارت کنوانسيون قرار گرفت.

تجارت خاويار طبيعي تحت مقررات سايتس تا سال 2010 (1389) ادامه يافت و در نهايت آخرين محموله خاويار در سال 1389 از کشور خارج شد و پس از آن اتحاديه اروپا و کشورهاي شمال اروپا ورود خاويار درياي خزر را با هدف حفاظت از منابع طبيعي ممنوع اعلام کرد. به گفته اوکتايي توليد خاويار پرورشي در کشورهاي مختلف جهان از بيش از 2 دهه پيش آغاز شد و عرضه محصول مزارع پرورشي از حدود 10 سال پيش شروع شد. پس از توقف عرضه خاويار طبيعي به بازار، تمامي انوع خاوياري که به بازار جهاني صادر مي‌شود، خاويار پرورش يافته در کشورهاي مختلف بوده است. همان‌طور که مي‌دانيد، خاويار از محصولات غذايي لوکس در جهان است و علاقمندان خود را در ميان افراد دوستدار غذاي دريايي داشته و دارد. به همين دليل توليد اين محصول براي کشورهاي مصرف‌کننده از اهميت خاص برخوردار بود. به همين دليل پرورش آن خيلي زود آغاز شد.

ماهيان خاوياري از آبزياني هستند که دوران رشد آنها طولاني است. به‌ويژه گونه‌هاي بومي درياي خزر که حدود 8 تا 15 سال طول مي‌کشد تا به بلوغ برسد که در نهايت بتوان از آن خاويار به‌دست آورد. بنابراين کشورهايي که علاقه‌مند به مصرف اين محصول غذايي بودند، به پرورش ماهيان خاوياري در فضاي مصنوعي پرداختند. از کشورهايي که به تجارت خاويار پرداختند، مي‌توان به کشور فرانسه اشاره کرد. جدا از فرانسه، ايتاليا، اسپانيا، اروگوئه و مجارستان را مي‌توان به عنوان توليدکنندگان اوليه خاويار پرورشي نام برد که همراه با چين به تازگي وارد بازار ماهيان پرورشي خاويار شده‌اند، محصولات خود را به جهان صادر مي‌کنند. محصولات اين کشورها، بيش از يک دهه است که در بازار يافت مي‌شوداوکتايي در خصوص بازار مصرف خاويار مي‌گويد: به طور سنتي، کشور فرانسه يکي از بازارهاي مهم خاويار جهان بوده و است. زماني که خاويار طبيعي از درياي خزر برداشت مي‌شد، کشور ما چه به لحاظ کيفيت و چه به لحاظ حجم توليد و صادرات حرف اول را مي‌زد. در آن زمان هم فرانسه بيشترين حجم واردات را به خود اختصاص داده بود. فرانسوي‌ها به غذا و محصولات غذايي توجه خاص دارند و همين امر موجب صادرات خاويار به اين کشور با حجم زياد شده است. جدا از فرانسه، سوئيس، ايتاليا، آلمان و اسپانيا نيز از جمله کشورهايي هستند که از جمله مصرف‌کنندگان خاويار محسوب مي‌شوند.

ورود قاچاق خاويار تقلبي به بازار ايران

چالش ديگر صنعت خاويار ايران ورود قاچاقچيان به اين عرصه است . در بازار بين‌المللي خاويار، همه به‌دنبال خاويار سياه ايران هستند. مشتريان خارجي، خاويار ايران را ده‌ها برابر قيمت خاويار پرورشي ديگر کشورها مي‌خرند، اما در سال‌هاي اخير، ورود خاويار تقلبي در بازار ايران، باعث شده است که برخي خريداران خارجي با نگاه‌هاي ترديدآميز به محموله‌هايي که از ايران فرستاده مي‌شود، نگاه کنند. خاويار تقلبي که حدود يک‌پانزدهم ارزش خاويار اصل، قيمت دارد، اعتبار خاويار توليدشده در ايران را با خطر جدي روبه‌رو کرده است.خاويار تقلبي را از نوعي خمير مي‌سازند و با رنگ، ژله و طعم‌دهنده‌ها به جاي خاويار اصل در بازار توزيع مي‌کنند. اين محصول از درون شکم ماهيان خاوياري و تخم آنها به دست نمي‌آيد و از بسياري از خاصيت‌هاي درماني و مواد مغذي خاويار تهي است.با وجود آن که توليد خاويار ايراني در 20 سال گذشته با رکود شديدي روبه‌رو بوده است، اضافه شدن معضل قاچاق خاويار تقلبي که بيشتر از اسپانيا، ژاپن، آذربايجان و ديگر کشورهاي آسياي ميانه به ايران مي‌آيد، نه تنها به اين رکود شدت مي‌بخشد، که اعتبار خاويار ايران را در بازارهاي بين‌المللي خدشه‌دار مي‌کند.

در دهه 60 سالانه حدود 200 تن خاويار در کشور به‌دست مي‌آمد، اما اکنون اين ميزان به 10 تن در سال کاهش يافته است. زاد و ولد ماهيان خاوياري نيز طي اين دوره کاهش بسياري داشته است. در دهه‌هاي گذشته 3درصد از بچه‌ ماهيان خاوياري به ماهي بالغ و آماده برداشت خاويار تبديل مي‌شدند، اما اکنون اين ضريب بازگشت به 01/0 درصد رسيده است. آلودگي مصب رودخانه‌ها که محل عبور ماهيان خاوياري است، باعث شده است که زاد و ولد ماهيان خاوياري تا 300 برابر کاهش داشته باشد.

حدود 90 درصد خاويار جهان از ماهيان خاوياري درياي خزر به‌دست مي‌آيد و ايران 45 درصد از اين ميزان را توليد مي‌کند. خاويار سياه ايران به دليل اينکه از ماهيان آزاد به‌دست مي‌آيد 20 برابر خاويار ديگر کشورها قيمت دارد. مي‌توان گفت که هر کيلو خاويار توليدي در ايران حدود 30 تا 40 بشکه نفت ايران ارزش اقتصادي دارد و ظرفيت قابل‌توجهي براي صادرات به حساب مي‌آيد.

نيمي از خاويار کشور در استان گلستان توليد مي‌شود. گلستان 3 مرکز فراوري ماهيان خاوياري دارد که منطبق با استانداردهاي اتحاديه اروپا شناخته شده است.با اين حال، اين استان از سال‌هاي طلايي توليد خاويار فاصله گرفته است. به گفته علي‌اکبر پاسندي، مديرکل شيلات گلستان، در سال‌ 1351 در اين استان هر سال 120 تن خاويار به دست مي‌آمد، اما اکنون توليد خاويار در گلستان به سالانه 6/3 تن رسيده است. از ابتداي سال تا پايان شهريور امسال نيز فقط 650 کيلوگرم خاويار در گلستان جمع‌آوري شده که به اندازه توليد خاويار در مدت مشابه سال گذشته است. صيد بيش‌ از حد مجاز و غيرقانوني، قاچاق، ساخت سد و پل بر روي‌ رودخانه‌ها، تخريب‌ محل‌‌هاي‌ تخم‌ريزي‌ و آلودگي‌هاي محيط زيستي‌‌، تاس‌ماهيان خاوياري ايران را که با قدمت‌ تاريخي ‌250 ميليون‌ ساله‌ «فسيل‌ زنده‌» درياي خزر لقب گرفته‌اند، با خطر انقراض روبه‌رو کرده است.سرهنگ صفي‌ياري، فرمانده يگان حفاظت منابع آبزي شيلات ايران، در اين‌باره مي‌گويد: «در استان گلستان قاچاقچيان با قايق‌هاي تندرو به مرز دريايي کشورهاي همسايه مي‌روند، خاويار را بسيار ارزان مي‌خرند و از طريق مرز زيرزميني به بازار مصرف داخلي هدايت مي‌کنند. به دليل ضعف در برخورد با عوامل صيد غيرمجاز و قاچاقچيان، تعداد ماهيان خاوياري درياي خزر به مرز بحران رسيده است.» وي اضافه مي‌کند: «براساس پژوهش‌هاي مؤسسه تحقيقات شيلات ايران، درصورت ادامه وضع موجود تا سال 1400 ديگر اثري از خاويار و ماهي سفيد نخواهد ماند.» به گفته فرمانده يگان حفاظت منابع آبزي، صيد هر ماهي خاوياري براي قاچاقچي 50 ميليون تومان سود دارد، اما 50 ميليارد تومان به کشور صدمه مي‌زند.فروش نرفتن ماهيان خاوياري نيز دليل ديگري براي تضعيف توليد خاويار ايران شده است. عبدالحسين ناصري، نماينده مردم گرگان در مجلس، اسفند سال گذشته اعلام کرد که به دليل پروتکلي که ايران با ساير کشورهاي حاشيه درياي خزر امضا کرده است، صدور خاويار طبيعي در اين کشورها ممنوع شده است. به گفته اين نماينده مجلس، 5/4 تن خاويار با ارزش 12 ميليون يورو به همين دليل در انبارها مانده بود. ناصري در گفت‌وگو با «همشهري» مي‌افزايد: «وزارت جهادکشاورزي درباره خاويارهاي انبار‌شده هنوز گزارشي به مجلس نداده است. پروتکل ممنوعيت صادرات بدون اينکه هيچ زيرساختي براي خاويار پرورشي ايران به‌وجود بيايد، امضا شده است. البته در استان‌هايي مثل قم يا مازندران مراکز کوچک پرورش ماهي خاوياري تاسيس شده، اما هنوز به مرحله توليد انبوه نرسيده است. موافقت اصولي ساخت بزرگ‌ترين مرکز پرورش ماهيان خاوياري در گلستان نيز امضا شده، اما هنوز هيچ کار اجرايي صورت نگرفته است.» او مي‌افزايد: «اگر اين مراکز هم آماده شوند، بلوغ ماهي خاوياري 10 سال طول خواهد کشيد. در حالي که کشورهاي مجاور درياي خزر اکنون خاويار پرورشي آماده دارند و بازار را در دست گرفته‌اند. ما سال‌ها پيش که پروتکل را امضا کرديم، بايد به فکر پرورش ماهي خاوياري‌ مي‌بوديم.» با اين حال، مصطفي عقيلي‌نژاد، مدير اداره ماهيان خاوياري استان گلستان، در گفت‌وگو با «همشهري» مي‌گويد: «مجوز صادرات خاويار براي سال 2010 ميلادي از سوي شرکت مادر تخصصي محصولات کشاورزي، دامي و منابع طبيعي صادر شده است و مشکلي از اين بابت نداريم.» همچنين به گفته او اغلب 650 کيلوگرم خاويار توليد شده در نيمه اول امسال در گلستان، در اختيار مراکز احيا و تکثير نسل ماهيان خاوياري قرار گرفته است تا بازسازي نسلي در اين گونه ماهي انجام شود. عقيلي‌نژاد مي‌گويد: «در گلستان تا شهريور امسال، به اندازه سال گذشته خاويار توليد شده است، اما نمي‌توان پيش‌بيني کرد که تا آخر سال چه ميزان خاويار استحصال مي‌شود.» در استان گلستان بيش از 300 صياد ماهي خاوياري به کار مشغولند که اکنون با چشماني نگران به چشم‌انداز حرفه‌شان مي‌نگرند. از يک‌سو تحقيقات در خليج گرگان که محل تخم‌ريزي ماهيان خاوياري است، نشان مي‌دهد که اين روزها توليد مثل ماهيان بسيار کم‌بازده شده است، به‌طوري که براي حفاظت از تاس‌ماهيان در سال 76 انستيتو تحقيقات بين‌الملل ماهيان خاوياري تاسيس شد. آن زمان خطر انقراض به حدي نزديک بود که مسئولان مؤسسه تحقيقات شيلات ايران به فکر ايجاد بانک ژن، اسپرم و دي.ان‌.اي ماهيان خاوياري افتادند. از سوي ديگر صياداني که با زحمت شبانه‌روزي خاويار را قانوني به‌دست مي‌آورند، همچنان به بسته‌هاي 100 گرمي خاويار تقلبي چشم مي‌دوزند که در بازار به جاي 150 هزار تومان، 10 هزار تومان فروخته‌ مي‌‌شود؛ به رودخانه‌هايي که زماني محل تخم‌ريزي ماهيان خاوياري به‌شمار مي‌رفت و اکنون به زباله‌داني تبديل شده نگاه مي‌کنند و هر روز به صياداني بر مي‌‌خورند که ماهيان خاوياري را غير قانوني از دريا صيد مي‌کنند.

به گفته کارشناسان ظرفيت مصرف در بازار جهاني وجود دارد.شناخت مردم به مزايا و خواص محصولات دريايي هر روز در حال پيشرفت است، طبعا گرايش به مصرف غذاي درياي بيشتر مي‌شود و همين علت‌ها کافي است تا سياست گذاران با بازتعريف دوباره در خصوص سياستهاي خود به کشتي به گل نشسته خاويار ايراني توجهي جدي و دوباره داشته باشند.

با توجه به اينکه بخشي از اين بازار، سهم خاويار است، انتظار افزايش مصرف جهاني خاويار وجود دارد. اين يک تجارت معقول و قابل‌توجهي است که تا زماني که به مازاد توليد نرسد، کار سودآوري خواهد بود و صد البته حضور ايران در اين بازار وابسته به برنامه ريزي‌هاي اصولي و علمي است.شايد اگر به زودي تلاشي براي ساماندهي و حمايت بيشتر از فعالان اين عرصه صورت نگيرد تنها مي‌توان اميدوار بود که اتفاقي که براي فرش و زعفران ايراني رخ داده براي خاويار ايراني رخ ندهد ... اما آيا فقط بايد اميدوار بود
منبع: مردم سالاری