راهنماي مديريت تکثير ماهيان دريايي
راهنماي مديريت تکثير ماهيان دريايي
مقدمه :
- آیا ماندگاری اولیه و رشد رضایتبخش است یا استخر باید تخلیه و مجدد ذخیره سازی شود - چه نوع و چه مقدار کود می بایست به یک استخر پیشنهادی داده شود؟ و سایر موارد .
در متن زیر ابتدا امکانات مورد نیاز در یک مرکز تکثیر و سپس عملیات و نحوه مدیریت آن مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
وسایل و امکانات یک مرکز تکثیر
به منظوراجرای آسان و موثر دربهره برداری از یک مرکز تکثیر ماهیان دریایی ، امکانات زیر مورد نیاز می باشد :
▪ مخازن نگهداری :
مخازن نگهداری در مرکز تکثیر برای اهداف مختلفی نظیر نگهداری مولدین ، تخمریزی مجدد ، تفریخگاه (انکوباسیون) ، پرورش لارو و تولید غذای طبیعی مورد استفاده قرار می گیرند .
▪ سیستم آبگیری :
آب مورد نیاز یک مرکز تکثیر ماهیان دریایی را می توان بطور مستقیم از دریا یا از درون چاهک هایی که در ساحل دریا تعبیه می شود ، تامین نمود .
در صورتی که آب مورد استفاده تمیز و شفاف باشد می تواند بطور مستقیم دریافت و پس از عبور از فیلترهای هوایی وارد مخزن ذخیره آب شده و سپس ازطریق لوله های انتقال آب به درون مخازن مختلف پرورشی هدایت و مورد استفاده قرار گیرد .
اگر آب گل آلود و دارای مقادیر زیادی مواد معلق باشد در این صورت ابتدا آن را در مخازن رسوب گیر ذخیره کرده تا این مواد ته نشین شده و سپس آب تمیز لایه های بالایی به درون مخازن تصفیه هدایت و مورد بهره برداری قرار می گیرد .
در محلهای دور از ساحل و در طی جزر ، زمانی که نیاز به آب مداوم و زیاد باشد ، آب مورد نیاز را می توان از طریق حفر چاهک یا چاه های لوله ای در نزدیکی ساحل مرکز تکثیر تامین نمود . چاه های مورد نظر از طریق یک لوله زیرزمینی به منبع آب حتی در زمان جزر متصل بوده و آبگیری بطور مستقیم از آنها صورت می گیرد. این آب تمیز بوده زیرا بطور طبیعی از میان یک لایه شنی قبل از ورود به لوله ها عبور می کند، لذا می تواند بطور مستقیم مورد مصرف قرار گیرد . در صورتی که به آب شفاف و تمیزتر نیاز باشد می توان آن را از مخازن تصفیه عبور داد .
▪ سیستم تامین و توزیع آب :
مرکز تکثیر ماهیان دریایی نیاز به کیفیت های مختلفی از آب دریا برای اهداف خاص دارد . ضروری است که از سیستم فیلتراسیون ترکیبی در مرکز تکثیر استفاده شود . برای مخازن مولدین آب بطور مستقیم پمپ می شود .در حالی که برای پرورش لارو و بخش غذای زنده نیاز به آب تصفیه شده می باشد.
▪ سیستم هوادهی :
دستگاه هوادهی یکی از تجهیزات ضروری برای مراحل پرورش لارو به منظور تامین اکسیژن کافی در آب و همچنین برای تنظیم دما در ستون آب با ایجاد تلاطم و کاهش ترکیبات آمونیاکی در آب بکار می رود .در مخازن پرورشی با عمق کمتر از ۲ متر ، فشار هوا درحدود ۳/۰ – ۲/۰ کیلوگرم بر سانتی متر و حجم ۵-۴ لیتر در دقیقه برای اکسیداسیون مواد آلی در مخازن لازم و ضروری است .
از آنجاییکه هوادهی مداوم برای ماندگاری لاروهای ذخیره شده بویژه در تراکم بالا ضروری می باشد بنابراین قطع برق به مدت طولانی و به تبع آن توقف هوادهی می تواند بطور جدی بر لاروهای در حال پرورش تاثیر گذارد . از این رو ضروری است یک دستگاه مولد برق به همراه کلید اتوماتیک و سیستم های هشدار دهنده در مواقع بحرانی و نیز راه اندازی دستگاه مولد برق پشتیبان طراحی و منظور شود .
عملیات تکثیر و مدیریت توسعه مولدسازی :
دو منبع تامین مولد در مراکز تکثیر ماهیان دریایی وجود دارد یکی مولدین وحشی ( صید دردریا ) و دیگری مولدین پرورشی در قفس یا استخر می باشند . استفاده از مولدین پرورشی با توجه به شرایط پرورشی آنها و تبدیل آسان به مولدین ماهی ، بهتر است .
جمع آوری مولدین وحشی :
▪ صید مولدین
ماهی مولد در طی فصل تخمریزی به سمت ساحل یا نواحی دارای آب لب شور ، دریاچه ها و خورها مهاجرت می کند و می توان آن را با تله های ثابت صید ماهی نظیر تور اتوشی آمی ، corrals ماهی ، تور گوش گیریا تورپرساین صید کرد. سپس آنها را به مرکز تکثیر منتقل و در آنجا با تزریق هیپوفیز و یا بطور طبیعی آماده تخمریزی کرد .
▪ انتقال ماهیان مولد
چند روش برای حمل مولدین وجود دارد : از وسایل حمل بسیار ساده نظیر کیسه های پلاستیکی تا امکانات پیشرفته نظیر خمره (Vats ) یا وسایل نقلیه ویژه حمل با کانتینرکه بسته به اندازه ، گونه و تعداد ماهی که بایستی حمل شوند و همچنین فاصله محل های صید تفاوت خواهند داشت .
الف)حمل در مسافت های کوتاه : برای حمل ماهیان بزرگتر نظیر سی بس و هامور ، صید توسط تله های ثابت نزدیک ایستگاه تکثیر انجام شده و به قفس های شناور با تورچشمه ریز منتقل می شوند . در این صورت قفس به آرامی به سمت ساحل با یک قایق موتوری کشیده می شود .
زمانی که ۱ یا ۲ قطعه ماهی و یا در مواردی که ماهی های کوچک نظیرکفال صید شد آنها را بطور مستقیم درکیسه های پلاستیکی دولایه محتوی آب و اکسیژن حمل می شوند . کیسه های پلاستیکی حاوی ماهی به محل قایق در نزدیکی ساحل منتقل می شوند . به محض رسیدن به نزدیکی ساحل ماهی ( همچنان که دردرون کیسه های پلاستیکی هستند) بوسیله یک برانکادر برزنتی به درون مخازن بزرگتر معرفی می شوند .
هر کدام از این مخازن می تواند ۶-۵ ماهی بزرگ را به قفس های شناور در اندازهm ۳ x۵/۰x ۵/۰ بطور همزمان منتقل کند و فقط یک ماهی بزرگ می تواند توسط یک کیسه دوجداره به اندازه طول ۵/۱ متر و قطر ۴/۰ متر حمل شود .
در مواردی که ماهی کوچک است نظیر کفال خاکستری ، ۶-۴ قطعه ماهی را می توان در کیسه های پلاستیکی دوجداره بطور همزمان حمل نمود . در جاهای دیگر بجای کیسه های پلاستیکی ازظروف پارچه ای با پوشش پلاستیکی برای حمل ماهیان کوچک استفاده می شود .
ب) حمل در مسافت های طولانی :
ماهیان صید شده دور از ایستگاه تکثیر، بوسیله مخزن canvas به قطر ۲ متر که یک سوم آن از آب پر شده باشد و در ساحل بر روی کامیون نصب شده است و یا در یک مخزن فایبرگلاس با پوشش پارچه ای و پلاستیکی که یک سوم آن با آب پر شده باشد ، حمل می شوند . در هر دو مورد ، قسمت بالای برزنت با یک طناب طوری بسته می شود که فقط برای لوله پلاستیکی متصل به مخازن اکسیژن یا هوای فشرده جا باشد . این کار موجب می شود که ماهی در معرض مستقیم نور خورشید قرار نگرفته و از طرفی باعث کاهش تبخیر و جلوگیری از جمع شدن گرد و خاک در طی حمل شود . آب در طی حمل بطور مداوم با هوای فشرده یا اکسیژن هوادهی می شود .
حمل ماهی در دریا در مسافتهای طولانی توسط قایق موتوری انجام می شود . مخزن برزنتی در داخل قایق نصب و ماهی می تواند بطور مستقیم درون قایق قرار گیرد . آب مخازن در طی حمل مدام هوادهی می شود . در صورت نبود هواده حدود یک سوم تا نصف آب موجود مخزن هر ۶۰-۳۰ دقیقه یکبار تعویض می شود که این میزان بستگی به تعداد ماهی در حال حمل دارد . در کشورهای توسعه یافته از Vats یا ماشین آلات مخصوص برای حمل ماهی یا ماهیان باله داردرمسافت های طولانی استفاده می شود.
Vats :
جنس این ظروف فلزی یا پلاستیکی بوده و به اشکال قیف (بدون سرپوش ) یا استوانه ای هستند . آنها از بخش انتهایی و هموار که می تواند گرد یا بیضوی شکل باشد ، نصب می شوند . عموما از آنها برای حمل ماهی با استفاده از اکسیژن استفاده می شود .
وسایل نقلیه ویژه حمل ماهی:
معمولا پرورش دهندگان ماهی در مقیاس بزرگ دارای کامیون های ویژه حمل ماهی هستند که درون این کامیونها مخازن مختلف و به شکل های متنوعی نصب شده اند . معمولا این مخازن از فلز ساخته شده اند و بعضی اوقات دارای پوششی از مواد عایق دار هستند . در طی حمل هوادهی در آنها صورت می گیرد . چندین روش برای اکسیژن دهی یا انتقال هوای فشرده به مخازن در زمان حمل وجود دارد . هرچه سیستم پیشرفته تر باشد هزینه آن بالا خواهد رفت . بنابراین ، هزینه عامل محدود کننده برای پیشرفت سیستم می باشد .
تعیین جنسیت ورسیدگی جنسی مولدین
دو جنبه مشترک در تکثیرمصنوعی ماهیان باله دار تعیین جنسیت و تعیین رسیدگی جنسی ماهیان مولد می باشد . در بیشتر موارد تعیین جنسیت ماهیان از طریق آزمایش مورفولوژی ( ریخت شناسی ) مشکل است .
در بعضی گونه ها به عنوان مثال ماهی کفال ، ماهی ماده آماده تخمریزی دارای فرم بدنی پر یا برجسته تر از نر بالغ داشته و قسمت شکمی آن متورم تراست . نرهای بالغ براحتی در فصل تخمریزی از طریق خروج مایع اسپرمی توسط فشار به ناحیه شکمی ماهی قابل تمایز است . اگر زمان رسیدگی جنسی درست باشد این مایع سفید و شیری رنگ است ولی مایع اسپرمی ضعیف یا نارس،آبکی و دلمه شده است .
مایع اسپرمی نارس نیاز به فشار قوی به ناحیه زیر شکمی دارد و همواره مخلوط با خون خارج می شود .
ارزیابی گنادهای جنسی مولدین هنوز دارای مشکلاتی در تکثیر مصنوعی ماهیان دریایی می باشد .
در حال حاضر روش مرسوم نمونه برداری از سلولهای جنسی از گنادهای جنسی است . نمونه برداری سلولهای جنسی از ماهی در دو حالت عادی و نیز ماهی بیهوش شده بوسیله سوند مخصوص (کانولا) از جنس پلی اتیلنی انجام می گیرد .
قطر داخلی سوند با توجه به اندازه تخم های نمونه برداری شده متغییر است . کانولا در ۱۵-۴ سانتی متری درون تخمدان یا بیضه ماهی قرار می گیرد و سپس همانگونه که سوند به آرامی بیرون کشیده می شود سلولهای جنسی با فشار هوا به درون آن وارد می شوند . مقدار فاصله ای که سوند در آن قرار می گیرد بستگی به اندازه تخمدان یا بیضه ماهی دارد . نمونه های بخش میانی بویژه از تخمدان بعنوان نماینده مورد توجه قرارمی گیرند .
تخمک های جمع آوری شده با دمیدن آنها به درون پتری دیش از سوند خارج می شوند . نمونه ها در فرمالین ۱% و نمک ۹/۰% نگهداری می شوند . متوسط قطر تخمک ها از یک دسته ۱۰-۵۰ تایی بوسیله یک میکرومتر تعیین می شود و مرحله رشد و توسعه آنها با میکروسکوپ قابل مشاهده و بررسی می باشد . رسیدگی جنسی در دوره ای که اندازه قطر تخمک ها متوسط و در مرحله رشد و توسعه می باشند ، تعریف می شود .
اسپرم های جمع آوری شده با دمیدن آنها به درون پتری دیش از کانولا خارج می شوند . بخش کوچکی از آنها با قطره ای از آب شور یا لب شور – بسته به نوع گونه- مخلوط می شوند و بلافاصله زیر میکروسکوپ قرار می گیرند . تلفات و بازماندگی اسپرمها پس از روش مونیب ( Mounib - ۱۹۷۸) قابل ارزیابی است .
انتخاب مولدین مناسب
ماهیان مولد ممکن است از منبع پرورشی و یا منبع وحشی ( دریایی ) تامین شوند . برای انتخاب ماهی مولد ملاک های خاص و مشخصی پایه گذاری نشده ولی با این وجود مولدین عموما از بین آنهاییکه سریع الرشد ، سرحالترین ، بزرگترین و قویترین عضو گروه همسن خود که عاری از هرگونه عوامل بیماریزا و انگلها باشند ، انتخاب می شوند .
منبع:
مترجم: الهام کریمی کارشناس اداره تکثیر و پرورش ماهیان دریایی
شبکه کشاورزی و منابع طبیعی ایران http://www.ardalan.id.ir/forum/about2112.html
